Yerba mate – zdrowy napój z historią

Yerba mate to napar ze specjalnie przygotowanych liści ostrokrzewu paragwajskiego. Jest narodowym napojem w wielu krajach Ameryki Południowej, między innymi w Argentynie, Paragwaju, Urugwaju, Brazylii, Chile, staje się coraz bardziej popularny również w Polsce. Jego prozdrowotne właściwości są znane od lat, pierwsze badania analityczne nad yerba mate przeprowadzono już w roku 1836, później liczne inne badania, między innymi w Instytucie Pasteura w Paryżu, potwierdzały wcześniejsze wyniki.

Napój ma właściwości podobne do kawy, natomiast nie daje efektów ubocznych. Wykazuje działanie lecznicze, zawiera szereg substancji odżywczych i zdrowotnych. Pobudza ciało i umysł.

Historia

Mimo że nie odnaleziono na to żadnych archeologicznych dowodów, to na pewno yerba mate była używana w Paragwaju już przed dotarciem tam Hiszpanów. Pierwsi Hiszpanie odnotowali, że Indianie Guarani z Paragwaju zrobili herbatę z liści, która „pobudza i zmniejsza uczucie zmęczenia”.
W roku 1670 jezuiccy misjonarze założyli plantacje w Paragwaju, przyjmując powszechną nazwę napoju „herbata jezuitów”. Jezuici uważani są za pierwszych, którzy kultywowali maté (nazwa łacińska – Ilex paraguariensis). Jako roślina półdzika yerba mate była trudna w uprawie, jedynie z 20 proc. nasion udawało się wyhodować krzewy. Jezuici odkryli metodę zwiększenia plonów, posiadali monopol na zakładanie plantacji i ściśle strzegli swojego sekretu. Dziś wiemy, że nasionami karmiono kury, a następnie rozsiewano ich nawóz. Zmiękczone w układzie pokarmowym ptaków nasiona kiełkowały. Dziś istnieją skuteczniejsze metody rozsiewu. Jezuici niemal w całości dostarczali ten produkt do hiszpańskich kolonii, a część była eksportowana do Europy. Po rozwiązaniu zakonu jezuitów popularność mate znacznie spadła, aż do dzisiejszych czasów, kiedy ponownie zdobywa coraz więcej zwolenników.

Pozyskiwanie

Ostrokrzew paragwajski rośnie w stanie naturalnym. Obecnie uprawia się go na skalę przemysłową na coraz większych obszarach w Argentynie, Paragwaju, południowej Brazylii oraz w Urugwaju. Z suszonych liści i łodyg sporządza się napój. Roślina ta potrzebuje do wzrostu bardzo specyficznych warunków, wysokich temperatur, dużej wilgotności powietrza i opadów około 1500 mm rocznie. W stanie naturalnym osiąga wysokość do 15 m. Krzewy są gotowe do zbiorów zwykle po 4–6 latach. Owoce wyglądają jak ziarenka pieprzu. Z jednego krzewu w ciągu roku można uzyskać 30–38 kg suchych liści. Zbiory z danego krzewu odbywają się co 2–3 lata. Zaraz po zbiorze liście się suszy, by uniknąć fermentacji i by zachowały zielony kolor. Wysuszone liście są mielone, a następnie – spakowane w jutowe worki – leżakują minimum pół roku, a yerba lepszej jakości może leżakować nawet dwa lata. Ostatni etap produkcji to przesiewanie. Oddzielone zostają maszynowo gałązki od liści, ale później ponownie są mieszane. Yerba mate bez gałązek jest droższa. Same łodyżki nie przedstawiają wartości.

Zawartość

Przykładowe dane (w 100 g) mogą się nieco różnić w zależności od licznych gatunków yerba mate: glukoza – 0,59 g; sacharoza – 2,77 g; proteiny – 2,14 g; kofeina – 0,85 g; witamina C – 5,11 mg; witamina B1 – 1,48 mg; witamina B6 – 0,94 mg; wapń – 80,9 mg; fosfor – 45,9 mg; żelazo – 2,2 mg; magnez – 58,6 mg; sód – 14,1 mg; potas – 100,6 mg. Yerba mate zawiera około 200 substancji eterycznych, których znaczna część występuje również w herbacie. Oprócz tego roślina zawiera między innymi ksantynę, ryboflawinę, karoten, kwas nikotynowy, krzem, cholinę, chlorofil, witaminy A, E, B2, H, niewielkie ilości ksantyny.

Właściwości

Yerba mate przeciwdziała depresji i zmęczeniu. Oczyszcza organizm z toksyn – między innymi rakotwórczych metali ciężkich, jak kadm, ołów i rtęć, zwiększa sprawność umysłową i fizyczną, poprawia nastrój, działa przeciwgorączkowo i napotnie. Działa jako środek przeciwreumatyczny. Regeneruje siły w okresie rekonwalescencji. Poprawia przemianę materii. Yerba mate jest moczopędna, działa wspomagająco w kuracjach odchudzających. Liście rośliny zawierają niewiele kofeiny – aby uzyskać ilość kofeiny zawartą w szklance kawy, potrzebne jest ok. 100 torebek yerba mate. Pobudzające działanie herbaty nie pochodzi zatem tylko z kofeiny, a napój utrzymuje wysoką sprawność układu nerwowego. Występujące w yerba mate kwasy polifenolowe (głównie kwas chlorogenowy, neochlorogenowy i kryptochlorogenowy oraz kwas ursolowy) mają właściwości antyutleniające silniejsze od kwasu askorbinowego. Napój hamuje utlenianie LDL (utlenianie LDL może prowadzić do zawału mięśnia sercowego i udaru mózgu). Związki zawarte w yerba mate wykazują zdolność wyłapywania wolnych rodników, które powodują liczne niekorzystne reakcje w komórce, takie jak utlenianie kwasów nukleinowych, białek czy lipidów, co może się przyczyniać do powstawania chorób degeneracyjnych.

Działanie fizjologiczne

Napój wspomaga działanie układu nerwowego, odpornościowego, pokarmowego (ma korzystny wpływ na perystaltykę jelit, ułatwia trawienie, łagodzi problemy gastryczne oraz poprawia wydalanie), polepsza pamięć i skupienie, działa pobudzająco, wzmaga aktywność seksualną. Yerba mate obniża temperaturę ciała, przeciwdziała zmęczeniu, obniża pociąg do napojów alkoholowych, reguluje ciśnienie tętnicze, dzięki zawartości niewielkiej ilości ksantyny napój jest stosowany w leczeniu astmy oskrzelowej. Pomaga w utrzymaniu właściwej wagi ciała, ponieważ redukuje uczucie głodu. Yerba mate w znacznym stopniu przyczynia się do redukcji ryzyka zachorowania na różnego rodzaju nowotwory i choroby serca oraz opóźnia procesy starcze komórek (fragment pracy Ueber die Bestandteile des Mates – Walter Hauschild).

Sporządzanie naparu

Napar należy zalać wodą o temperaturze 70–84 st. C i pozostawić na kilka minut do czasu, aż liście spęcznieją. Następnie zanurzamy w naczyniu bombillę (rurkę zakończoną sitkiem) i pijemy. Zaparzony napar nie powinno się mieszać. Producenci oferują obecnie różne mieszanki smakowe z dodatkiem owoców oraz innych ziół. Yerba mate występuje także w saszetkach i w postaci instant. Najlepiej jednak smakuje przyrządzana w tradycyjnym naczynku mate. Tradycyjne naczynia mogą być wykonane z rozmaitych materiałów, są na przykład ceramiczne i gliniane. Naczynia produkowane są w bardzo różnych pojemnościach (poręczne matera mieszczące 200–250 ml napoju oraz potężne tykwy o pojemności 350 ml), mogą też mieć różne kształty. Na uwagę zasługuje najbardziej popularne naczynie, zrobione z tykwy zwyczajnej lub też z innych gatunków tropikalnych drzew, zwane z hiszpańskiego potocznie mate. Od niego pochodzi nazwa yerba mate.

W zależności od tego, jaką chcemy uzyskać intensywność napoju, możemy wsypać suchych liści do 3/4 objętości naczynia. Zalewać można wielokrotnie. Warto zwracać uwagę na rodzaj surowca, wiele rodzajów yerba mate ma dużą zawartości pyłu, wtedy do picia trzeba mieć bombillę z bardzo dobrym sitkiem. Najbardziej szlachetna jest yerba mate despalada, czyli surowiec zawierający tylko same liście, bez gałązek. Rodzaje yerba mate podobnie jak kawa są słabsze lub mocniejsze. Od niedawna produkuje się (głównie na eksport) tzw. yerba mate ekologiczne, przy jej przygotowywaniu proces suszenia liści odbywa się tylko ciepłym powietrzem (bez udziału dymu) – taka yerba mate ma trochę wyższą cenę i łagodniejszy smak.

 

Źródło: yerbamarket.com; czajnikowy.com.pl/yerba-mate

 

#yerba mate