Udar mózgu jest skutkiem nagłego zaburzania dostarczenia tlenu do mózgu.
Są dwa rodzaje udarów:
udar niedokrwienny (ok. 80% przypadków)
udar krwotoczny (ok. 20% przypadków)1.
Udary to obecnie trzecia w kolejności przyczyna śmierci, a pierwsza z przyczyn niepełnosprawności wśród Polaków (około 70% pacjentów poudarowych traci sprawność).
Udar może przytrafić się każdemu, a coraz częściej dotyczy też młodych ludzi – co czwarta ofiara udaru ma mniej niż 40 lat.
Wśród przyczyn udaru wymienia się przede wszystkim: rozwarstwienie tętnic, zakrzepicę żylną oraz różne czynniki genetyczne zwiększające krzepliwość krwi.
Spastyczność – podstawowe informacje
Spastyczność jest jednym z najczęstszych następstw udaru mózgu. Głównym jej objawem jest duże napięcie i sztywność mięśni sprawiająca, że ruchy są trudne do wykonania lub nie w pełni kontrolowane.
Każdego roku 75 tysięcy Polaków doznaje udaru mózgu. Dwa tysiące spośród nich traci sprawność w wyniku spastyczności kończyny górnej. Spastyczność jest to patologiczne napięcie mięśni. Kończyna nie reaguje na polecenia mózgu tak jak dotychczas, trudno wykonywać podstawowe ruchy, spastyczności często towarzyszy ból2. Jej pojawienie się znacznie utrudnia proces rehabilitacji.
Objawy i przebieg choroby
Spastyczność może pojawić się na kilka dni lub kilka tygodni po udarze.
Cechą charakterystyczną spastyczności jest specyficzna postawa (zwana postawą Wernickiego-Manna). W przypadku kończyny górnej uwidacznia się to przyciśnięciem kończyny do klatki piersiowej, ugięciem w łokciu i nadgarstku oraz zaciśnięciem dłoni. Spastyczność kończyny dolnej często wpływa na chód, podczas którego można zaobserwować przeprost kolana, wygięcie stopy, ugięcie palców czy też czasami wyprostowany paluch (tzw. paluch striatalny).
Główne objawy spastyczności to:
- Współruchy, które są niekontrolowanym objawem spastyczności i pojawiają się niespodziewanie często utrudniając czynność, którą pacjent chciał wykonać (np. podczas podnoszenia ramienia bez kontroli ugina się łokieć)
- Reakcje stowarzyszone to rodzaj współruchów spastycznych, które towarzyszą zwiększonemu wysiłkowi, co dla każdego chorego może oznaczać coś innego. Reakcje te mogą dotykać także zdrowych części ciała
- Odruch na rozciąganie to objaw związany ze zwiększoną wrażliwością mięśni na próbę ich rozciągnięcia skutkujący ich skurczem. Można zatem otrzymać efekt odwrotny do pożądanego, np. przy próbie wyprostowania chorych palców zdrową ręką, stawiają one opór
- Klonusy to objaw spastyczności powiązany z wrażliwością mięśni na próbę ich rozciągnięcia. Jest to drżenie np. po dotknięciu stopą o podłoże. Temu objawowi najczęściej poddawana jest dłoń, stopa czy przedramię
- Spowolnione ruchy
- Współskurcz jest objawem spastyczności, który uniemożliwia ruch, ponieważ do napięcia mięśni odpowiedzialnych za konkretną czynność dochodzi w tym samym czasie – w mięśniach unerwionych prawidłowo podczas danej czynności jeden z mięśni będzie się napinał, a drugi rozciągał, np. przy podnoszeniu uginaniu ręki i podnoszeniu dłoni do ust
- Spastyczność objawia się także zmęczeniem mięśni, gdyż mięśnie napięte spastycznie zużywają dużo więcej energii w porównaniu do mięśni niedotkniętych spastycznością
- U pacjenta ze spastycznością, także w obliczu wyżej wymienionych objawów, można również zaobserwować brak płynności ruchów
- Poziom spastyczności jest zmienny w zależności od pory dnia, a także innych czynników towarzyszących choremu w ciągu doby, np. głodu, braku snu, nieustabilizowanej pozycji ciała, zbyt niskiej temperatury otoczenia, bólu w dowolnej części ciała, zaparcia, wysokiego ciśnienia
Diagnostyka
Spastyczność jest najczęściej diagnozowana przez neurologa, rzadziej przez lekarza POZ. W 40% przypadków to pacjent sam sygnalizuje kwestię spastyczności. Lekarze wskazują diagnozę spastyczności jako kluczowy moment w procesie opieki poudarowej.
W związku ze złożonością patogenezy spastyczności, kluczowe jest jak najszybsze podjęcie działań terapeutycznych, by uniknąć konsekwencji uniemożliwiających podjęcie leczenia farmakologicznego czy dokanałowego
Do oceny stopnia spastyczności służy zmodyfikowana skala Ashwortha (MAS, Modified Ashworth Scale), stosowana zarówno przez neurologów, jak i fizjoterapeutów
W klinicznym badaniu spastyczności stosuje się także: skalę Tardieu, skalę oceny stopnia niedowładu (MRC, Medical Research Council Scale), skalę napięcia mięśni przywodzicieli (Adductor Tone Rating Scale) oraz skalę występowania skurczów mięśniowych według Penna (Penn Spasm Freguency Scale Score)
Leczenie spastyczności
Powody leczenia spastyczności u chorych są różne, np. ból, trudności w chodzeniu, utrzymaniu higieny, chęć usamodzielnienia się, usprawnienie procesu rehabilitacji. Istotnym powodem leczenia jest również fakt, że ból i wzmożone napięcie mięśni utrudniają codzienne ćwiczenia.
Metody leczenia spastyczności można podzielić na odwracalne i nieodwracalne. Metody odwracalne to przede wszystkim: leki doustne, leki wziewne, dokanałowe, iniekcje toksyną botulinową oraz rehabilitacja. Metody nieodwracalne to przede wszystkim operacje neurochirurgiczne i ortopedyczne.
Leczenie farmakologiczne polega na przyjmowaniu środków doustnych, cechuje się odwracalnością i wskazane jest przy niskim nasileniu spastyczności3. Przyjmowane leki mogą obniżyć napięcie spastyczne.
Leczenie spastyczności lekami wziewnymi dotyczy pacjentów z nasiloną spastycznością segmentalną/uogólnioną, obejmuje tylko chorych na stwardnienie rozsiane.
Leczenie dokanałowe wdraża się głównie u tych chorych, u których nie oczekuje się powrotu chodzenia czy nawet stania. To leczenie stosuje się w przypadku spastyczności segmentalnej lub uogólnionej o znacznym nasileniu, gdy inne metody leczenia spastyczności okazały się nieskuteczne.
Leczenie toksyną botulinową zaleca się stosować w połączeniu z rehabilitacją. Terapia polega na ostrzykiwaniu toksyną napiętych mięśni, co obniża ich napięcie i umożliwia zwiększenie zakresu ruchów stawów, w konsekwencji ułatwiając rehabilitację. Jest to leczenie selektywne, co sprawia, że jest to metoda bezpieczniejsza niż środki doustne, pozwala uniknąć takich efektów ubocznych jak senność czy splątanie3. Ostrzykiwanie toksyną botulinową powinno mieć charakter indywidualny z zachowaniem charakterystyki danych preparatów, lek powinien być przyjmowany nie częściej niż co 3 miesiące i pod kontrolą stymulacji elektrycznej, elektromiografii (EMG) lub ultrasonografii (USG)
Rehabilitacja powinna być stosowana u wszystkich pacjentów ze zdiagnozowaną spastycznością, a dobór metod powinien być dobranych indywidualnie w zależności od potrzeb danego chorego.
Leczenie metodami nieodwracalnymi, czyli operacyjnymi, podejmowane jest w przypadku nieskuteczności innych metod w leczeniu spastyczności ogniskowej lub segmenalnej.
Źródło: brandlab.pl
