Wyjątkowość polskiego egzemplarza Biblii Gutenberga
Muzeum Diecezjalne w Pelplinie posiada Biblię Gutenberga. To jeden z niewielu zachowanych na świecie egzemplarzy i zarazem jedyny w Polsce. Biblia drukowana w Moguncji przez Johannesa Gutenberga w latach 1452–1455 stanowi symboliczne świadectwo przełomu, jaki dokonał się w Europie dzięki zastosowaniu wynalazku ruchomej czcionki. Nowa technika umożliwiła szybszą produkcję książek, a co za tym idzie łatwiejszą wymianę informacji, przyczyniając się do upowszechniania wiedzy i popularyzacji nowych idei. Dwutomowa Biblia jest pierwszym w Europie wielkim tekstem drukowanym tą metodą, a jej pojawienie zbiega się z rozwojem prądu zwanego humanizmem. Technologia Gutenberga szybko rozprzestrzeniła się, na terenie Cesarstwa powstały liczne oficyny drukarskie sprzedające książki w całej Europie.
Biblia jest przykładem późnośredniowiecznej praktyki warsztatowej: powstała dzięki udziałowi rzemieślników różnych specjalności. Ma dwa woluminy i liczy łącznie 640 nieliczbowanych kart: w tomie pierwszym znajdują się 324 karty, w tomie drugim – 316. Kodeksy składają się z różnorodnych materiałów. Papier, na którym wydrukowano Biblię, powstał w Nadrenii. Nad dekoracją malarską pracował iluminator, który ozdobił jej karty różnobarwnymi inicjałami, wiciami delikatnych filigranów i czerwonymi rubrykami. Wydrukowaną w Moguncji księgę oprawił w Lubece introligator Henryk Coster. Dzięki niemu chronią ją i zdobią deski z dębiny bałtyckiej powleczonej koźlą skórą, na której wytłoczono przedstawienia zwierząt, ornamenty roślinne, wizerunki św. Pawła oraz nazwisko introligatora.
Wyjątkowość usterki drukarskiej
Biblia Gutenberga z Muzeum Diecezjalnego w Pelpinie należy do jednych z najcenniejszych i najciekawszych woluminów zachowanych na świecie. O wartości egzemplarza przesądza nie tylko fakt, że należy on do najwcześniejszych prac mogunckiego drukarza. Decydująca okazała się drobna usterka techniczna w druku: na jednej z kart pierwszego tomu, na marginesie, odbił się kształt czcionki, która musiała wypaść z mocowania. Badacze zyskali tym samym nieocenione źródło wiedzy na temat warsztatu ówczesnego impresora.
Po latach znów w MNW
W ostatnim stuleciu losy pelplińskiej Biblii Gutenberga splatały się z burzliwą historią Polski. W obliczu zagrożenia wojennego w 1939 księga została wywieziona przez Warszawę, Paryż i Wielką Brytanię do Kanady. Podczas drugiej wojny światowej znajdowała się w skarbcu Bank of Montreal w Ottawie. Do Polski wróciła w 1959, nim jednak trafiła do Pelplina, przez kilka dni była eksponowana w Muzeum Narodowym w Warszawie. W rocznicę tego wydarzenia, 7 lutego 2025, rozpoczął się w MNW pokaz Biblii Gutenberga, będący znakomitą okazją do przyjrzenia się także innym zabytkom w Galerii Sztuki Średniowiecznej.
W trosce o unikatowe dzieło
Prezentacja Biblii Gutenberga wymagała starannych przygotowań. Klimatyzowana gablota w Galerii utrzymuje odpowiednie dla dzieła warunki: temperaturę ok. 20– 23°C oraz wilgotność względną poniżej 45–55 procent. Ważną częścią gabloty jest pulpit, na którym spoczywają oba tomy. Konstrukcja zabezpiecza je przed zbyt dużym kątem otwarcia i w ten sposób zapobiega powstawaniu naprężeń i zniszczeń. Ograniczenia dotyczą również sposobu oświetlenia dzieła. Biblię można eksponować nie więcej niż 60 dni w roku, z niewielką ilością sztucznego światła i z dala od niebezpiecznego dla zabytków słonecznego promieniowania UV. Szczególnie wrażliwe na światło są strony bogate w elementy rękopiśmienne. Wszystkie te wymogi dzięki staraniom konserwatorów dzieł sztuki pozwalają zachować wyjątkowy zabytek kultury europejskiej dla kolejnych pokoleń.
Źródło: mnw.art.pl
