Puszczyk zamieszkuje niemal cały kontynent europejski. Sowa liczna także w miastach, np. we Wrocławiu w 2001 roku było 90–98 par. W Warszawie w 1991 roku liczebność puszczyka szacowano na 40–60 par. Najczęściej jednak widywana jest w Karpatach i na Mazurach. W latach 2013–2018 liczebność populacji lęgowej puszczyka zwyczajnego na terenie kraju szacowano na 65–75 tysięcy par.
Jest to sowa średniej wielkości, krępej budowy ciała. Ubarwienie bardzo zmienne, występuje w dwóch podstawowych odmianach kolorystycznych: szarej i brązowej, od ochrowej po rdzawobrązową, możliwe są też barwy pośrednie (rdzawe, szarobrunatne itp.), ale widać je dopiero u ptaków dorosłych. Na głowie brak tak charakterystycznych „uszu” z piór, jak u sowy uszatej. Samiec i samica wyglądem są podobne do siebie. Puszczyk jest mniejszy od myszołowa, ale większy od wrony. Masa ciała: samce ok. 450 g, samice ok. 550 g.
Typowy głos samca to pohukiwanie (długie „huuu”, krótka przerwa, kilka urwanych, przyciszonych dźwięków „hu” i na sam koniec znów przeciągłe, dźwięczne „huuu”). Spełnia funkcję głosu terytorialnego, wabiącego podczas zalotów oraz kontaktowego przy przynoszeniu jedzenia dla samicy.
Czasami również samica odzywa się takim pohukiwaniem, jednak bardziej ochryple i zawodząco, a frazy nie są tak wyraźne. Typowy głos kontaktowy samicy to „kjuwik” (właśnie od tego głosu pochodzi ludowa nazwa puszczyka w niektórych regionach Polski – „kuwik”). Zdarzyć się może jednak, że takim głosem odezwie się też samiec. Na wiosnę można usłyszeć duet – pohukiwanie samca jednocześnie z „kjuwikiem” samicy.
Głos kontaktowy młodych puszczyków to zgrzytliwy pisk w odstępach co kilka sekund. W ten sposób młode komunikują swoje położenie rodzicom wracającym z pożywieniem.
W czasie wysiadywania jaj i karmienia potomstwa puszczyki zachowują się na tyle cicho, że człowiek nie wie o ich obecności w pobliżu. Dostrzega to zwykle przed lub po wylocie całej rodziny z gniazda, kiedy to te sowy zachowują się bardzo głośno, a ciągłe odgłosy młodych ułatwiają dokarmiającym rodzicom ich lokalizację w koronach drzew.
Prowadzi nocny tryb życia, przebywa najczęściej samotnie. Ptak osiadły, pozostaje w swoim terytorium przez cały rok. Jak wszystkie sowy, lata bezszelestnie, dzięki specjalnej strukturze lotek i ich ułożeniu w skrzydle.
W Europie Środkowej puszczyk zamieszkuje głównie lasy liściaste i mieszane ze starymi, okazałymi drzewami, w których może znaleźć dziuple do założenia gniazda. Żyje również w parkach, ogrodach, na starych cmentarzach. W osiedlach ludzkich siedząc na dachach obserwuje teren wypatrując zdobyczy. Czasami osiedla się przy groblach stawów oraz na brzegach lasów iglastych, jeśli nigdzie indziej nie może znaleźć dostatecznej ilości pokarmu, ani odpowiednich miejsc do założenia gniazda.
Puszczyki polują głównie na myszy, szczury, ryjówki, nornice, krety, chomiki, wiewiórki, inne gryzonie, młode króliki, ale także dżdżownice, owady (zwłaszcza chrząszcze), ptaki do wielkości sójki (preferuje gołębie), żaby, ryby, jaszczurki, mięczaki i skorupiaki. W diecie dominują te gatunki, które na danym terenie są najpowszechniejsze i najłatwiej dostępne.
Puszczyk jest aktywny przez całą noc, od zmierzchu do świtu. W dzień kryje się w dziuplach i szczelinach. Poluje zwykle z zasiadki, obserwując i nasłuchując, a potem oddając krótki, cichy lot. Robi to przeważnie w lesie, rzadziej na polach i w okolicach siedlisk ludzkich. Gdy odkryje ruch ofiary w trawie, spada na nią, a w momencie uderzenia rozpościera skrzydła pokrywając ją. Ofiara zwykle jest natychmiast zabijana uderzeniem silnych szponów, czasami również mocnym ciosem dzioba w podstawę czaszki.
Niekiedy obserwowano również polowanie w krętym locie patrolowym na wys. 2–3 metrów – puszczyk uderzeniami skrzydeł wypłaszał małe, stadne ptaki z krzewu na którym nocowały, i tak chwytał ofiary.
Puszczyki polują też na ptaki nocujące na gałęzi, a także wyciągają pisklęta z gniazd kosów, słonek, gołębi itp. Potrafi w locie chwytać nietoperze. Ich ofiary mają do 300–500 g masy. W łowach posługują się wzrokiem i słuchem, ale w zupełnej ciemności mogą korzystać tylko z tego drugiego zmysłu.
Wypluwki mają zwykle ok. 30–70 mm długości i 18–26 mm szerokości, luźną strukturę i kolor czarny (świeże) lub szary (wysuszone). Podobnie jak inne ptaki drapieżne i owadożerne wypluwa je raz lub kilka razy na dzień. Stanowią je niestrawione resztki pokarmu. Po kształcie, wielkości i składzie rozpoznaje się gatunek sowy – u puszczyka to pozostałości po drobnych gryzoniach, owadożernych i mniejszych ptakach (głównie wróblach), rzadziej gadach, płazach i większych bezkręgowcach.
Jaja składane są zazwyczaj w połowie marca; w miastach lęgi odbywają się wcześniej, bo już w końcu stycznia i w lutym.
Pierwsze walki o terytorium zaczynają się już w październiku – listopadzie; wtedy ustalane są jego granice i miejsca gniazdowania. Wielkość terytorium zależy od rodzaju terenu oraz dostępności pożywienia; puszczyk aktywnie go broni – głosem lub podlatując i strasząc intruzów. Odgania od gniazda również drapieżne ssaki, takie jak koty, lisy i psy. Często przesiaduje przed swoją dziuplą.
Zimą (od grudnia do lutego) odbywają się zaloty: samiec przynosi samicy jedzenie, stroszy upierzenie, kołysze się na wszystkie strony, czasem przesuwając się bokiem po gałęzi w tę i z powrotem, macha skrzydłami, a przy tym rytmicznie mruczy, skrzeczy i kłapie dziobem. Towarzyszą temu akrobacje powietrzne. Samica również się puszy i potrząsa piórami. Utworzone pary są monogamiczne.
Puszczyki gnieżdżą się w niewyścielonych dziuplach (preferują bukowe) na wysokości do 10 m, szczelinach skalnych, opuszczonych gniazdach wron, srok, krogulców lub myszołowów. Zdarzają się gniazda na poddaszach, wnękach budynków, strychach i w kominach starych domów, zwłaszcza w mieście. Wykorzystują również skrzynki lęgowe wieszane przez człowieka, nory i jaskinie.
Liczba jaj waha się od 2 do 6, choć może być też tylko jedno. Jaja są owalne (prawie kuliste), białe. Składane wczesną wiosną są w odstępach 48-godzinnych.
Jaja są wysiadywane wyłącznie przez samicę przez ok. 28–30 dni. Nie opuszcza prawie w ogóle wtedy gniazda, jak i później młodych, chroniąc je przed chłodem. Wylatuje jedynie wtedy, gdy przyjmuje pokarm od samca, chce usunąć wypluwki i wydalić odchody.
Kiedy młode się wyklują, samiec karmi je oraz samicę. Samica zaczyna opuszczać gniazdo, by polować, gdy młode mają 6–7 dni. Ubarwione są jednakowo, a barwa ich piór zmienia się w zależności od wieku. Młodociane osobniki pokrywa biały puch, a później każde pióro puchowe ma poprzeczną ciemną pręgę. Pierzenie następuje po 28–37 dniach, wtedy pisklęta są już zdolne do lotu (w pełni lotne są po 2 miesiącach), ale jeszcze nie potrafią polować. Pojawiają im się za to już pióra konturowe o różnych odcieniach.
Młode puszczyki są zależne od jedzenia przynoszonego przez rodziców przez nawet trzy miesiące od momentu opuszczenia gniazda. W okresie tym spacerują po gałęziach, a czasem zdarza im się spadać na ziemię. Tam zagrażają im drapieżniki i dlatego szybko starają się wejść „pieszo” na drzewo – we wspinaczce pomagają im ostre szpony i silne nogi. Zatem gdy spotka się młodego puszczyka siedzącego na ziemi, nie należy go ruszać (ewentualnie można go postawić na gałęzi), bo poradzi sobie sam.
W Polsce objęty ochroną gatunkową ścisłą. Wymaga ochrony poprzez zachowywanie starych dziuplastych drzew, jak też poprzez wywieszanie budek lęgowych.
Zaobserwowano, że przy bardzo małej zasobność terenu w pokarm puszczyki mają znacznie mniej młodych.
Jeśli długo zalega gruba pokrywa śnieżna i nie pozwala złowić ptakom dostatecznej ilości pokarmu zwierzęcego. W takich warunkach wiele sów ginie z głodu, choć gdy zimy są mroźne, ale nieśnieżne, to straty są niewielkie.
Źródło: niezalezna.pl
