Niemcy starali się zatrzeć ślady zbrodni
Fort III w Pomiechówku był miejscem kaźni tysięcy Polaków i Żydów z terenu północnego Mazowsza. Zbudowany został w latach 1883–1888, był terenem walk podczas I i II wojny światowej. Po wybuchu II wojny światowej stał się obozem jenieckim, a następnie obozem przesiedleńczym, wreszcie gettem (1941), więzieniem karno-śledczym i miejscem masowych egzekucji dla dystryktu ciechanowskiego (1941– 1944), na koniec obozem przejściowym dla powstańców warszawskich oraz ludności cywilnej Warszawy i okolic (1944).
Na początku marcu 1941 r. do fortu przywieziono rolników z okolic Nasielska, Sochocina oraz Płońska podejrzanych o współpracę z partyzantami, a 10 marca – zakonników i zakonnice z kościoła mariawickiego z Felicjanowa wraz z pensjonariuszami z miejscowego zakładu starców i kalek. Byli też Żydzi. Do czerwca część więźniów wypuszczono, pozostałych skierowano do Rzeszy na roboty. Do fortu Niemcy zaczęli zwozić niemających dokumentów Żydów z Bieżunia, Bodzanowa, Mławy, Nowego Dworu Mazowieckiego, Płońska, Raciąża i Sierpca.
30 lipca 1943 r. przywieziono 10 podoficerów 11. Pułku Ułanów Legionowych w wieku od 33 do 49 lat, stacjonujących przed wojną w Ciechanowie i służących na posterunku ciechanowskiej Straży Granicznej. Istnieją rozbieżności co do okoliczności ich śmierci – niektóre źródła informują, że zostali zamurowani żywcem. Również w lipcu 1943 r. Niemcy powiesili ok. 100 osób. Następnie 4 lutego 1944 r. powieszono 106 żołnierzy podziemia, w tym 24 żołnierzy AK, w sierpniu 1944 r. – 150 więźniów, w listopadzie – 36 osób, 12 grudnia – ok. 200, a pod koniec tego miesiąca rozstrzelano 130 osób. W styczniu 1944 r. na „górce” powieszono 193 więźniów, 4 lutego – 123 osoby. Ciał pozbywano się poprzez umieszczanie ich w dołach, a następnie podpalanie ich, po czym popiół rozsypywano na terenie fortu
Szacuje się, że w czasie okupacji niemieckiej zginęło tam kilkanaście tysięcy osób. Jednak dokładna ilość masowych egzekucji, jaka miała miejsce w Forcie III w Pomiechówku oraz liczba wszystkich osadzonych jest niemożliwa do ustalenia. Niemcy starali się zatrzeć ślady zbrodni: dokumentacja ewidencyjna (księgi przybyłych, rejestry zgonów) została najprawdopodobniej zniszczona podczas likwidacji obozu w ostatnich dniach lipca 1944 roku. Na ścianach budynków do dziś zachowały się dziesiątki napisów wyrytych przez więźniów.
Fundacja Fortu III Pomiechówek i Instytut Pamięci Narodowej wraz z lokalnymi władzami i instytucjami działają na rzecz upamiętnienia ofiar Fortu. Od 2018 r. Instytut Pamięci Narodowej prowadził prace archeologiczne na tym terenie. W 2023 roku został poświęcony cmentarz, w którym złożono doczesne szczątki ofiar obozu.
We wtorek, 30 lipca 2024 roku o godz. 15.00, na terenie Fortu III w Pomiechówku odbędą się uroczystości upamiętniające 80. rocznicę ostatniej masowej egzekucji, przeprowadzonej przez niemieckich okupantów na terenie Fortu na Polakach.
Źródło: ipn.gov.pl
