Jednym z przywódców rzezi galicyjskiej był Jakub Szela – pierwowzór postaci Upiora z „Wesela’’ Stanisława Wyspiańskiego. Nazwa „Rzeź galicyjska’’ wzięła się z powodu niezwykłego okrucieństwa chłopów wobec szlachty. Mordy przybrały wówczas formę pogromów, które były na rękę władzom austriackim zajętym tłumieniem powstania krakowskiego.
Zachowało się wiele wspomnień i opisów tamtych wydarzeń.
„Tam mi wyłamano palce u drugiej ręki i nożem czy szkłem przerżnięto. Dopiero go wtedy puściłem. Następnie związano mnie do sań tak, że ledwie piersi mi nie pękły. Dopiero młócili na saniach jedni, a drudzy wybijali okna, drzwi, szafy, komody i szabrowali. Gdy wpadłem w sanie głęboko, cepy nietyle mi szkodziły, ale krew buchała tak silnie, że cały zlany byłem, omdlały. Zostawiono mnie, a sami rabowali. Wtem przychodzi Piotr Sroka z Prusieka do mnie z pałką, ten któremu jedynaka syna z mozołem od wojska uwolniłem - jak mnie uderzy przez głowę pałką mówiąc: zdychaj bestyio! (…). Spisałem co własnemi oczyma widziałem i czułem. Sanok 16 września 1848. Jan Laskowski”.
Pod wpływem tych krwawych zdarzeń Konrad Ujejski napisał pieśń „Z dymem pożarów”, która u schyłku XIX w. pełniła rolę hymnu narodowego.
„Z dymem pożarów, z kurzem krwi bratniéj,
Do Ciebie, Panie, bije ten głos,
Skarga to straszna, jęk to ostatni,
Od takich modłów bieleje włos. (…)
O! Panie, Panie! ze zgrozą świata
Okropne dzieje przyniósł nam czas,
Syn zabił matkę, brat zabił brata,
Mnóstwo Kainów jest pośród nas.
Ależ, o Panie! oni niewinni,
Choć naszą przyszłość cofnęli wstecz,
Inni szatani byli tam czynni;
O! rękę karaj, nie ślepy miecz! (…)”
Wbrew nadziejom Szeli Austriacy nie zlikwidowali pańszczyzny, a wręcz nakazywali, aby ją odrabiać. Stwierdził on wówczas: „kiej kazano, to trzeba – befel (niem. rozkaz) jest befel”. Chłopski przywódca otrzymał od zaborców 30-morgową zagrodę w Bukowinie.
Pamięć o rzezi jeszcze bardzo długo była żywa w polskim społeczeństwie ze względu na niesłychane okrucieństwo w torturach i zadawaniu śmierci. Stąd jedną z pierwszych decyzji Rządu Narodowego w 1863 r. była kwestia uwłaszczenia chłopów.
Źródło: kresowiacy.com,prusiek.pl,„Rok 1848 w Polsce. Wybór źródeł” Stefan Kieniewicz
