Pętla polsko-ukraińskich sporów z historią w tle

Dziś jest dokładnie na odwrót. Kwitnie współpraca wojskowa i akademicka, zacieśnia się kooperacja przemysłów zbrojeniowych i banków narodowych obu państw. Powstają nowe połączenia kolejowe, milion Ukraińców pracuje w Polsce, przyczynia się do jej wzrostu gospodarczego, a jednocześnie dokonuje transferu zarobionych pieniędzy do swoich rodzin na Ukrainie, ratując tym samym ich sytuację materialną. Atmosfera relacji wzajemnych jest jednak coraz gorsza. W krótkim artykule z limitem znaków nie sposób wyczerpać tak skomplikowanego tematu. Dlatego dziś zaprezentuję jego wycinek – kwestie wzajemnego rozumienia spojrzenia drugiej strony na wspólną historię.

Sytuacja na Ukrainie – niewiedza, mity i rosyjska agresja

W polityce – także historycznej – liczą się skutki, a nie intencje. Ukraińcy – jak sądzę przez niefrasobliwość, tzn. nie mając świadomości, że na Polaków zadziała to jak prowokacja – rozpoczęli jeszcze za prezydentury Wiktora Juszczenki ożywianie tradycji UPA. Był to najnieszczęśliwiej dobrany instrument zrywania z tradycją sowiecką. Rozpoczęto państwowe gloryfikowanie UPA – naturalnie jako partyzantki antysowieckiej (antymoskiewskiej), a nie organizacji odpowiedzialnej za ludobójstwo Polaków, którego Ukraińcy powszechnie byli nieświadomi i któremu do dziś zaprzeczają (a zatem – co logiczne – nie gloryfikują go, wszak nie można gloryfikować czegoś, o czym się twierdzi, że nie miało miejsca). UPA działała i pozostawiła po sobie pamięć rodzinną jedynie w pięciu z 25 obwodów obecnej Ukrainy – tzn. na tych jej obszarach, które do 1939 r. wchodziły w skład II Rzeczypospolitej. (Próby przeniesienia jej aktywności dalej na wschód zakończyły się niepowodzeniem). W ZSRS historii UPA nie uczczono, mianem bandytów obdarzano zaś, niczym w PRL-u, wszystkich walczących z Sowietami, oskarżając ich o wszelkie łajdactwa. Dziś, gdy ktokolwiek wydobywa na światło dzienne zbrodnie UPA, jest w odbiorze społecznym na Ukrainie postrzegany jako kontynuator tejże sowieckiej propagandy. W warunkach toczącej się wojny z Rosją zyskuje przy tym miano sojusznika Kremla.

Na Ukrainie Zachodniej pamięć o UPA jako pamięć rodzinna jest zatem ze względów oczywistych heroiczna (wszak nikt nie chwali się wnukom swoimi zbrodniami). Centrum i wschód kraju albo chłoną obecny oficjalny obraz heroiczny, albo pozostają pod wpływem tego, który istniał w Sowietach, a najczęściej niewielu ludzi to obchodzi. Skutek pamięci heroicznej jest zaś taki, że według niedawnych badań socjologicznych środowiska najsilniej przywiązane do tradycji UPA jako partyzantki antysowieckiej są jednocześnie tymi samymi, wśród których dominują sympatie do Polski, znanej przecież ze swojego oporu wobec Sowietów czy szerzej ze swojej antymoskiewskości.

Ze względu na brak wiedzy o roli UPA w eksterminacji ludności polskiej szacunek dla ukraińskiego podziemia nacjonalistycznego lat 40. XX w. i sympatia dla Polski w wyobraźni licznych Ukraińców nie kłócą się ze sobą. Sam pamiętam, jak jakieś 15 lat temu w Kijowie, gdy zaśpiewałem XIX-wieczne dumki ukraińskich uczestników powstania listopadowego (a zatem dumki antyrosyjskie), jeden z ukraińskich profesorów, najwyraźniej chcąc mi zrobić przyjemność, zaśpiewał pieśń UPA o walce z Moskalami. Rozumiałem jego intencje, ale ze względów oczywistych większość Polaków odebrałaby taki gest bardzo źle.

Polski odbiór ukraińskiej polityki historycznej

Na brak orientacji Ukraińców w psychospołecznych skutkach, jakie w Polsce wywoła używanie na Ukrainie banderowskiej symboliki i tradycji, Polacy odpowiedzieli narastającą niechęcią, odbierając postawę Ukraińców jako intencjonalne i demonstracyjne lekceważenie pamięci polskich ofiar UPA. Oczywiście Ukraińcy nie mieli takich intencji, a kult UPA jest obecnie wyrazem i narzędziem mobilizacji mentalnej do wojny z Rosją, a nie emanacją wrogości do Polski, bo tej w liczącej się skali obecnie na Ukrainie nie ma. Realia jednak to jedna rzecz, a ich zrozumienie to druga. Ukraińcy nie tyle nie rozumieli, co nawet nie zastanawiali się nad realiami polskiej pamięci historycznej o UPA, Polacy zaś zupełnie nie rozumieją realiów obecnego kultu UPA na Ukrainie, gdyż ich nie znają. (By nie rozpoczynać zbędnej dyskusji, zaznaczę, że na Ukrainie skala rzeczywistej gloryfikacji UPA i Bandery jest znacznie mniejsza niż ta, jaką sobie wyobrażają Polacy). Gdy w tej sytuacji Polacy dawali wyraz swojej irytacji, Ukraińcy odbierali to jako atak na ukraińską godność narodową i próbę wybierania przez Polaków, kto może być ukraińskim bohaterem narodowym, a kto nie.

Spróbuję wytłumaczyć naturę tej sytuacji na przykładzie hetmana Stefana Czarnieckiego – bohatera wojny ze Szwecją. Za tę wojnę jest wszak czczony i właśnie jego w niej udział pamiętamy. Kto zaś wie, że zmarł od rany zadanej mu przy zdobywaniu miasteczka Stawiszcze na Kijowszczyźnie, którego ludność wraz z kobietami i dziećmi kazał wymordować? W Polsce słyszeli o tym tylko historycy. Gdyby Ukraińcy kult Czarnieckiego uznali za wyraz polskiej antyukraińskości i za gloryfikowanie dokonanej na jego rozkaz zbrodni, reakcja Polaków byłaby podobna (oczywiście z zastrzeżeniem różnicy skali i czasu – od ludobójstwa na Wołyniu minęły 74 lata i pamięć rodzinna o nim trwa, od rzezi Stawiszcza minęło lat 352 i żadna pamięć rodzinna już ofiar nie opłakuje).

Wzajemna nieświadomość realiów psychospołecznych spowodowała zapętlenie się sporu w obie strony (tzn. opinie publiczne obu stron w tej warstwie ludności, która się w ogóle owymi kwestiami emocjonuje, co dotyczy znikomego procentu obu narodów), zamiast zastanowić się nad socjotechniką rozwiązania zaistniałego problemu, oburzają się na drugą stronę. W tej atmosferze nastroje dodatkowo świadomie podgrzewa Moskwa, a osobną rolę odgrywają także ultrapatrioci obu stron, hałaśliwi, choć wyborczo bez szans.

Realia

Ostatnie doświadczenie polskie z Marszem Niepodległości powinno uzmysłowić Polakom, jak łatwo przykleić komukolwiek łatkę nazistów, którzy ponoć od dawna dominują na Ukrainie w swoim banderowskim wydaniu, a ostatnio rzekomo 60 tys. ich polskich odpowiedników maszerowało po Warszawie. Jak jest w Polsce – wszyscy wiemy, na Ukrainie zaś poparcie dla współczesnych partii i ugrupowań odwołujących się do dziedzictwa UPA (w jego antysowieckim nurcie) ma charakter marginalny i ogranicza się do zachodnich regionów kraju, stolicy lub terenów przyfrontowych. Jeśli zatem banderowcy dominują na Ukrainie, to w Polsce dominują Nowoczesna, ONR, Obywatele RP, Janusz Korwin-Mikke albo partia Razem.

 

Źródło:

#UPA #Ukraina #Polska