Warownia nad Dźwiną niemym świadkiem historii. Miejsce walk Polaków ZDJĘCIA
Twierdza dyneburska powstała w I połowie XIX w. z rozkazu cara Aleksandra I. Miała chronić dostępu do Petersburga. Był miejscem stracenia po powstaniu styczniowym polskiego szlachcica Leona Platera. O nią walczyli w wojnie przeciwko bolszewikom polscy legioniści. Od końca XIX w. przeżywała jednak powolny regres. Obecnie ten kompleks forteczny ma drugie życie. Na terenie 150-hektarowej fortyfikacji zlokalizowane jest m.in. muzeum urodzonego w Dyneburgu Marka Rothki, jednego z najsłynniejszych malarzy XX w.
Tereny, na których stoi twierdza w Dyneburgu, w średniowieczu zamieszkiwali Łagtalowie. Ich głównym księstwem była Jersika. W 1224 r. obszar ten został przejęty przez zakon kawalerów mieczowych. Pierwszy zamek noszący nazwę Dinaburg wzniósł w 1275 r. wielki mistrz zakonu Ernst von Rassburg. Fortyfikacja w 1277 r. była celem nieudanego ataku wielkiego księcia litewskiego. W XIV w. zamek wielokrotnie rozbudowywano. W XV w. w celu uzyskania funduszy na wojnę z Rosją zamek został przez kawalerów mieczowych oddany w zastaw królowi Polskiemu Zygmuntowi Augustowi. Dyneburg stał się stolicą powiatu, a potem całych Inflant polskich znajdujących się w granicach Rzeczypospolitej Obojga Narodów do 1772 r. W 1577 r. Rosjanie wtargnęli do Inflant, rozpoczynając wojnę polsko-rosyjską. Zamek w Dyneburgu został zniszczony. Wojska rosyjskie zbudowały wkrótce potem nową fortyfikację. Wraz z zakończeniem działań zbrojnych Dyneburg wrócił w 1582 r. do Rzeczypospolitej, a Stefan Batory nadał miastu prawa miejskie. Na pamiątkę tych wydarzeń prezydenci Polski i Łotwy niedawno uroczyście odsłonili pomnik króla Stefana Batorego.
Twierdza mająca chronić Petersburg
W 1772 r. na skutek I rozbioru Polski Dyneburg stał się częścią Imperium Rosyjskiego. Na rozkaz cara Aleksandra I w 1810 r. rozpoczęły się prace nad dwiema fortecami, które miały chronić główne miasta imperium Romanowów, którymi były Moskwa i Petersburg. Bobrujsk miał bronić dostępu do Moskwy, twierdza w Dyneburgu zaś miała służyć do obrony Petersburga oraz północno-zachodniej części kraju. W 1812 r. wraz z inwazją Francji na Rosję oddział wojsk Napoleona Bonapartego liczący 24 tys. żołnierzy oraz 200 dział zdobył twierdzę bronioną przez 3300 Rosjan.
Po pokonaniu Francji Rosjanie mogli kontynuować prace nad twierdzą dyneburską. Zakończono je w 1833 r. Głównym projektantem systemów obronnych zaprojektowanych w stylu imperialnym był Georg Heinrich Hekel, który przy tym przedsięwzięciu współpracował z Alexandrem Jegorowitschem Staubertem. Kompleks ma powierzchnię ponad 150 ha, obejmuje 80 budowli oraz 10 szerokich ulic. Sama infrastruktura obronna składa się z ośmiu bastionów, sześciu rawelinów i takiej samej liczby kontrgard, które mają kształt słońca. Tak zaprojektowana fortyfikacja umożliwiała dostrzeżenie przeciwnika i prowadzenie ognia w dowolnym kierunku z wyeliminowaniem tzw. martwych stref. Kompleks zachował się do naszych czasów w 85 proc.
W czasie powstania listopadowego doszło do zawiązania spisku mającego na celu opanowanie twierdzy. Działania konspiracyjne m.in. Lucjana Platera oraz Aleksandra Rypińskiego zakończyły się jednak niepowodzeniem. Z kolei kuzyn Lucjana – Leon Plater, uczestnik powstania styczniowego, został stracony na terenie twierdzy 8 czerwca 1863 r. Jego szczątki nie zostały nigdy wydane rodzinie. Na jego część na jednym z murów fortecy znajduje się obecnie tablica pamiątkowa.
Fortyfikacje Dyneburga zostały poddane dalszej rozbudowie w 1878 r. Obiekt ten służył jako koszary, centrum medyczne oraz dzielnica mieszkaniowa. W czasie I wojny światowej mieściła się tutaj siedziba 5. Armii Rosyjskiej. Twierdza w Dyneburgu nabrała znaczenia podczas wojny polsko-bolszewickiej oraz łotewskiej wojny o niepodległość. Od inwazji armii bolszewickiej na Łotwę w grudniu 1918 r. Dyneburg został przyłączony do Rosji. W styczniu 1920 r. połączone siły polsko-łotewskie pod dowództwem gen. Edwarda Rydza-Śmigłego przeprowadziły szturm na twierdzę przez zamarzniętą Dźwinę, odbijając ją z rąk bolszewików. Żołnierze polscy pozostali w dyneburskiej twierdzy do lipca 1920 r., kiedy to groziło im odcięcie przez nadchodzącą ofensywę frontu zachodniego sowieckiej armii. Po zakończeniu działań wojennych i podpisaniu traktatu ryskiego z 1921 r. Dyneburg stał się częścią Łotwy na niemal 19 lat.
Ponure czasy sowieckiej i niemieckiej okupacji
W wyniku paktu Ribbentrop-Mołotow z 23 sierpnia 1939 r. Łotwa znalazła się w strefie wpływów Związku Sowieckiego, który w czerwcu 1940 r. zdecydował się anektować bałtyckie państwo. W 1941 r. wybuchła wojna III Rzeszy ze Związkiem Sowieckim. W wyniku bitwy o Dyneburg z 26–27 lipca 1941 r. duża część miasta spłonęła. Niemcy jeszcze w tym samym roku założyli w twierdzy obóz jeniecki Stalag-340, a w przedmościu twierdzy leżącej niedaleko – getto dla miejscowych Żydów. Szacuje się, że do roku 1944 w wyniku głodu, chorób i egzekucji zginęło tu ok. 124 tys. jeńców sowieckich. Aby ukryć swoje zbrodnie, Niemcy uwięzili żyjących jeszcze więźniów w kościele fortecy, który został następnie wysadzony w powietrze. Podczas drugiej okupacji ZSRS na terenie twierdzy od 1948 do 1993 r. działała szkoła wojskowa dla inżynierów lotnictwa.
Drugie życie twierdzy
Wybudowano ponadto kilka bloków mieszkalnych dla rodzin oficerów oraz wykładowców. Po wycofaniu Armii Czerwonej obiekt zaczął popadać w ruinę. Na renowację przeznaczono w ostatnich latach 30 mln euro. Obecnie na terenie twierdzy mieszka ok. 1 tys. osób. Znajduje się tu również posterunek policji. Po drugiej stronie rzeki zlokalizowane jest więzienie. Olbrzymie przestrzenie zostały przeznaczone na galerie sztuki, antykwariaty, muzeum I wojny światowej restauracje oraz hotel. Na uwagę zasługuje zwłaszcza Muzeum Marka Rothki zlokalizowane w dawnym arsenale. Urodzony w Dyneburgu malarz zasłynął na świecie ze stylu color field painting, czyli malarstwa barwnych płaszczyzn. W 2013 r. część prac tego sławnego artysty rodzina przekazała do nowo otwartego muzeum.
Źródło: Gazeta Polska Codziennie
