85 lat temu po raz pierwszy odbyły się państwowe obchody Święta Niepodległości. Tak świętowała wolna Polska

Kulminacyjnym punktem była wielka defilada, w której poza oddziałami wojskowymi wszystkich rodzajów broni wzięły udział wielotysięczne zastępy młodzieży, manifestując solidarność młodego pokolenia z wojskiem. Ta wielka manifestacja niewidzianej dotychczas na defiladach masy młodzieży odbyła się pod hasłem wzmożenia obronności państwa.
- pisano 12 listopada 1937 r. w czasopiśmie „Robotnik”, związanym z historią i tradycją Polskiej Partii Socjalistycznej.

Ukazująca się w stolicy gazeta codzienna „Dzień dobry” 12 listopada 1937 r. donosiła: 

„43 000 młodzieży przedefilowało wczoraj za oddziałami wojska przed Wodzem Naczelnym, Marszałkiem Śmigłym-Rydzem. Mimo niepogody wielotysięczne rzesze ludności brały udział we wszystkich uroczystościach — w nabożeństwach w świątyniach wszystkich wyznań, w entuzjastycznym przyjęciu defilujących wojsk, stowarzyszeń i organizacji, w gorącym podziwie dla sprawności wojsk podczas pokazu na Polu Mokotowskim, w akademiach”.

Jak oceniono, „uroczystości w dniu Święta Niepodległości były najbardziej podniosłym i najwymowniejszym wyrazem haseł: Armia z Narodem! Młodzież z Armią!”.

W dzienniku „Głos Poranny”, wydawanym w Łodzi, tak opisywano obchody Święta Niepodległości: 

„Warszawa przybrała wygląd odświętny, na wszystkich gmachach powiewają flagi o barwach narodowych. W wystawach widnieją portrety Pana Prezydenta Rzeczypospolitej, wskrzesiciela niepodległego państwa Pierwszego Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego i Naczelnego Wodza Marszałka Śmigłego-Rydza. Nastrój w mieście podniosły. Na ulicach od wczesnego ranka tłumy publiczności, witające entuzjastycznie zmierzające na plac rewii oddziały wojskowe i zastępy niezliczonych organizacji młodzieży, związków i organizacji b. wojskowych. Specjalnymi pociągami przybyły setki delegacyj ze wszystkich zakątków kraju. Na chodnikach widać barwne grupy włościan w strojach ludowych, spieszących na wyznaczone miejsca w czasie defilady”.

Świętowano uroczyście

Podkreślono, że w całym kraju obchody Święta Niepodległości „miały przebieg bardzo podniosły i odbywały się pod hasłem zespolenia narodu z armią”.

„Niezwykle liczny udział młodzieży rozmaitych stowarzyszeń, która odpowiedziała zbiorową, potężną manifestacją na apel pana ministra spraw wojskowych — nadawał dzisiejszemu świętu charakter szczególnie radosny. Liczne, w całym kraju uroczyste, akty wręczania armii broni i sprzętów, zakupionych ze składek starszego społeczeństwa i młodzieży, świadczą, jak dalece hasło obrony narodowej ogarnęło całe społeczeństwo”.
- wskazano.

„Kurier Poznański” w porannym wydaniu 12 listopada 1937 r. pisał: 

„Tegoroczne uroczystości urządzone celem uczczenia odzyskania niepodległości, kulminowały w stolicy wielką defiladą, w której poza oddziałami wojskowymi wszystkich rodzajów broni wzięły udział wielotysięczne zastępy młodzieży, manifestując solidarność młodego pokolenia z wojskiem”.

Jak relacjonowano, „defilada odbyła się na przestrzeni kilku kilometrów: od placu Unii Lubelskiej przez Aleje Ujazdowskie, Nowy Świat, Krakowskie Przedmieście aż do placu Zamkowego. Na Rozdrożu wybudowano trybuny dla członków rządu, przedstawicieli prasy itd. Trybuny przybrano emblematami państwowymi i zielenią, a na wysokich masztach umieszczono stylizowane orły”. 

„Rano we wszystkich świątyniach odbyły się uroczyste nabożeństwa dziękczynne”.
- informowano.

Dlaczego świętowano 11 listopada?

Data święta upamiętniającego odzyskanie przez Polskę niepodległości po 123 latach zaborów była w II RP sprawą dyskusyjną. W okresie międzywojennym toczono ostre spory o to, które z wydarzeń jesieni 1918 r. należy uznać za symboliczny moment odzyskania niepodległości.

Z punktu widzenia piłsudczyków najważniejszym wydarzeniem było przybycie 10 listopada do Warszawy z magdeburskiej twierdzy Józefa Piłsudskiego. Brano też pod uwagę 14 listopada, gdy Rada Regencyjna rozwiązała się i przekazała całość władzy zwierzchniej Naczelnemu Wodzowi Wojsk Polskich Józefowi Piłsudskiemu.

Z kolei lewica przekonywała o znaczeniu utworzonego w Lublinie 7 listopada rządu Ignacego Daszyńskiego.

W okresie międzywojennym to jednak 11 listopada był obchodzony jako nieoficjalne Święto Niepodległości, celebrowane zwłaszcza przez wojskowych. Data ta upamiętniała dzień, w którym Rada Regencyjna przekazała Piłsudskiemu władzę wojskową oraz naczelne dowództwo podległych jej wojsk polskich. Także 11 listopada Niemcy podpisały we francuskim Compiegne zawieszenie broni kończące I wojnę światową.

Dzień 11 listopada uchodził w II RP za szczególny - odbywały się rewie wojskowe, msze święte za ojczyznę, ważne uroczystości na szczeblu państwowym. Tego dnia w Belwederze organizowano ceremonie wręczania Orderów Virtuti Militari za męstwo okazane w walce o wolną ojczyznę.

Pierwsze obchody Święta Niepodległości

Pierwsze obchody Święta Niepodległości, 11 listopada 1919 r., odbywały się w trudnych warunkach - trwały bowiem walki o kształt granic odrodzonej przed rokiem Polski. Rok później, w związku z drugą rocznicą niepodległości, Piłsudski otrzymał buławę marszałkowską.

8 listopada 1926 r. prezes Rady Ministrów Józef Piłsudski wydał okólnik, który ustanawiał dzień 11 listopada dniem wolnym od pracy. 

W dniu 11 listopada państwo polskie obchodzić będzie 8. rocznicę zrzucenia jarzma niewoli i uzyskania pełnej, faktycznej niezawisłości. Data powyższa winna pozostać w stałej pamięci społeczeństwa i utrwalić się w umysłach młodego pokolenia, które w zaraniu swego życia powinno odczuwać doniosłość i uroczystość tego pamiętnego dnia.
- zapisano w dokumencie.

11 listopada 1926 r. odbyły się pierwsze po zamachu majowym obchody Święta Niepodległości. Na placu Saskim uroczyście defilowały pododdziały wojskowe, a w katedrze św. Jana mszę odprawił kard. Aleksander Kakowski.

Z okazji 11 listopada 1928 r. stołeczny plac Saski nazwano Placem Marszałka Józefa Piłsudskiego. Tego roku uroczyście świętowano 10-lecie niepodległości. W stolicy gmachy państwowe udekorowano girlandami i flagami narodowymi, a na Starym Mieście odbył się uroczysty pochód żołnierzy odtwarzających historyczne oddziały walczące o wolność Polski.

W 1932 r. Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego uznało 11 listopada za dzień wolny od nauki, który „powinien być wykorzystywany do celów wychowawczego oddziaływania na młodzież w duchu obywatelsko-państwowym na tle wydarzeń dziejowych z tym dniem związanych”.

[Autorstwa Anonimowy - Niniejszy plik został udostępniony w Wikimedia Commons przez Archiwum Państwowe w Poznaniu w ramach współpracy ze Stowarzyszeniem Wikimedia Polska., CC0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=34163592]

W Święto Niepodległości 1934 r. ostatni raz defiladę wojskową na Polu Mokotowskim odebrał schorowany marszałek Piłsudski.

Dopiero dwa lata po jego śmierci, w 1937 r., Sejm RP ustanowił państwowe obchody Święta Niepodległości. Ustawa z 23 kwietnia tego roku głosiła, że „Dzień 11 listopada, jako rocznica odzyskania przez Naród Polski niepodległego bytu państwowego i jako dzień po wsze czasy związany z wielkim imieniem Józefa Piłsudskiego, zwycięskiego Wodza Narodu w walkach o wolność Ojczyzny - jest uroczystym Świętem Niepodległości”.

W 1937 r. oprócz uroczystej parady w stolicy zorganizowano m.in. zbiórkę funduszy na dozbrojenie armii, a w parku Wolskim odsłonięto pomnik bohatera powstania listopadowego gen. Józefa Sowińskiego.

Ostatnie państwowe obchody odzyskania niepodległości przed II wojną światową odbyły się w 1938 r., w 20. rocznicę odzyskania suwerenności państwowej.

W gazetach pisano wówczas, że „pod znakiem powrotu Zaolzia upłynęło w stolicy Święto 20-lecia Niepodległości”. Miejscem, w którym dzień ten celebrowano szczególnie, był Cieszyn i – włączone do Polski 2 października – Zaolzie.

Zakazane Święto Niepodległości

W latach 1939-1944 oficjalne lub jawne obchodzenie Święta Niepodległości było niemożliwe. W roku 1945 władze komunistyczne świętem państwowym uczyniły 22 lipca, rocznicę ogłoszenia Manifestu PKWN.

W okresie PRL Święto Niepodległości zostało zakazane. Jakiekolwiek próby kultywowania obchodów 11 listopada groziły surowymi represjami ze strony władz. Mimo to w latach siedemdziesiątych przed Grobem Nieznanego Żołnierza odbywały się patriotyczne manifestacje, które władze uznawały za nielegalne zgromadzenia. Po raz ostatni zostały one rozpędzone przez milicję w 1988 r., w 70. rocznicę 11/11.

Święto Niepodległości 11 listopada przywrócono ustawą sejmową w 1989 r. (jako Narodowe Święto Niepodległości). Obecnie jest dniem wolnym od pracy, świętowanym w całym kraju. Centralne obchody, w których uczestniczą przedstawiciele najwyższych władz państwowych, są organizowane przed Grobem Nieznanego Żołnierza na pl. Piłsudskiego w Warszawie.

 

Źródło: Niezalezna.pl, PAP