Tortury doprowadziły go do kalectwa – opowieść o kpt. Starzyńskim
Archiwum IPN zaprasza do oglądania niezwykłych dokumentów – artefaktów zgromadzonych w zbiorach Instytutu – oraz do odkrywania losów osób, do których należały prezentowane przedmioty. Bohaterem najnowszej edycji projektu jest kapitan Tadeusz Starzyński – oficer Policji Państwowej II RP, cichociemny, oficer Oddziału II Komendy Głównej AK, po wojnie represjonowany i skazany przez komunistów na wieloletnie więzienie. Na ekspozycji zaprezentowane zostaną niezwykłe i bardzo osobiste artefakty, w tym m.in. dziennik, pisany podczas wojennej rozłąki z rodziną, i opłatki, którymi symbolicznie dzielił się z najbliższymi.
W maju 2017 roku, w ramach projektu Archiwum Pełne Pamięci, Instytut Pamięci Narodowej pozyskał cenne pamiątki po Tadeuszu Starzyńskim. Dokumenty, odkryte w domu rodziny Milligan, z którą Starzyński przyjaźnił się podczas pobytu w Szkocji, przekazała Heather Milligan z Edynburga. Kapitan Tadeusz Starzyński urodził się w 1903 roku. Ukończył prawo na Uniwersytecie Wileńskim i w 1925 r. rozpoczął pracę w Policji Państwowej. Wcześniej, w czasie wojny polsko-bolszewickiej, zgłosił się jako ochotnik do piechoty i walczył na froncie litewsko-białoruskim. W 1926 r. ożenił się z Marią Parowską, z którą miał dwoje dzieci: Andrzeja i Jadwigę. Wykładał prawo w Szkole Policji Państwowej w Mostach Wielkich. Po kolejnych awansach przeniósł się w 1936 r. do Warszawy. W stolicy pełnił służbę w Urzędzie Śledczym Komendy Wojewódzkiej PP. We wrześniu 1939 r. został zmobilizowany na stanowisku zastępcy naczelnika Urzędu Śledczego. Ewakuowany na tereny południowo-wschodnie II RP, 21 września przekroczył granicę z Węgrami, gdzie został internowany. Po przedostaniu się do Francji służył w 2. Dywizji Strzelców Pieszych. W czerwcu 1940 r. został przerzucony do Wielkiej Brytanii. Tam dostał przydział kolejno do: 4., a potem 1. Dywizjonu Pociągów Pancernych oraz I Kolumny Samochodów Sanitarnych. Na ochotnika zgłosił się do służby w kraju. Po konspiracyjnym szkoleniu, w grudniu 1942 r. zaprzysiężony został w Oddziale Specjalnym Sztabu Naczelnego Wodza. Został również instruktorem cichociemnych w zakresie ustawiania „legend” oraz zagadnień z zakresu organizacji władz bezpieczeństwa. Na początku 1944 r. Starzyńskiego przeniesiono do Głównej Bazy Przerzutowej w Brindisi we Włoszech. Otrzymał awans na porucznika. Jako oficer wywiadu oczekiwał na zrzut do kraju. Swój skok bojowy wykonał w nocy z 8 na 9 kwietnia 1944 r. na placówkę odbiorczą w okolicach Dobieszyna, w ramach operacji lotniczej „Weller 7”. Po aklimatyzacji przydzielono go do Wydziału Kontrwywiadu i Bezpieczeństwa w Oddziale II KG AK. W konspiracji działał jako Tadeusz Parowski, używał też pseudonimów: „Ślepowron”, „Narcyz” oraz „Gzyms”. Podczas Powstania Warszawskiego pozostawał w dyspozycji dowódcy Wydziału, a po kapitulacji miał odpowiadać za zabezpieczenie dokumentów kontrwywiadu.
W marcu 1945 r. rozpoczął pracę w Ministerstwie Poczt i Telegrafów na stanowisku radcy. Najpewniej pozostawał w kontaktach konspiracyjnych z Delegaturą Sił Zbrojnych na Kraj i WiN-em. 26 listopada 1945 r. został aresztowany przez UB. Trafił do więzienia na Rakowieckiej. Poddany brutalnym przesłuchaniom, próbował popełnić samobójstwo. Na rozprawę jako świadków powołano aresztowanych również w 1945 r. Kazimierza Leskiego oraz Bolesława Jackiewicza. Akt oskarżenia z 30 lipca 1946 r. przedstawiał mu zarzuty: udziału w „nielegalnych związkach Armia Krajowa – Delegatura Sił Zbrojnych i Wolność i Niezawisłość” celem „usunięcia przemocą ustanowionych organów Władzy Zwierzchniej Narodu”; prowadzenia wywiadu na terenie Ministerstwa Poczt i Telegrafów; kontaktu z oficerem brytyjskiego wywiadu; bezprawnego posiadania broni palnej; „używania za autentyczne podrobionych dokumentów na zmyślone nazwisko Parowski Tadeusz”. Wyrok zmieniano mu wielokrotnie. We wrześniu 1946 r. Wojskowy Sąd Rejonowy skazał go na 15 lat więzienia. W listopadzie 1947 r. po apelacji prokuratora skazano Starzyńskiego na karę śmierci. Ostatecznie w kwietniu 1948 r. WSR wydał wyrok skazujący na 15 lat. W styczniu 1955 r. Starzyńskiego zwolniono z więzienia ze względu na jego stan zdrowia. Stosowane podczas przesłuchań tortury, a następnie nieprofesjonalnie przeprowadzane w więziennych warunkach operacje doprowadziły go do trwałego kalectwa. W 1958 roku Najwyższy Sąd Wojskowy uchylił wszystkie poprzednio zapadłe wyroki. Rok później otrzymał rentę wojskową. Ze względu na jej niską kwotę oraz wstrzymywanie jej wypłat z powodu podjęcia dodatkowej pracy odwoływał się do Najwyższego Sądu Wojskowego, domagając się odszkodowania. Sąd oddalił jego żądania. Tadeusz Starzyński zmarł 26 kwietnia 1970 r. Spoczywa na Starych Powązkach wraz z żoną, synem i córką.
Lekcja inauguracyjna najnowszej edycji projektu odbędzie się 15 grudnia 2023 r. o godzinie 11:00 w Izbie Pamięci Strzelecka 8 w Warszawie. Wystawę będzie można oglądać do 12 stycznia przyszłego roku.
Zgłoszenia na lekcje należy przesyłać na adres: [email protected]
Źródło: ipn.gov.pl
