Kształt miejskiej przestrzeni – nowe spojrzenie na zabytki Krakowa
Kraków sam opowiada nam swoje najdawniejsze dzieje. Układ urbanistyczny miasta jest zabytkiem. Został on utworzony na mocy aktu lokacyjnego, nadanego przez Bolesława Wstydliwego, jego matkę Grzymisławę oraz żonę Kunegundę w 1257 r.; wtedy to na mocy rozporządzenia księcia nadano miastu lokację wg prawa magdeburskiego.
Organizacją gminy mieli zająć się trzej zasadźcy: Gedko Stilvoyt, Dethmar Wolk i Jakub z Nysy, którzy otrzymali dziedziczny urząd wójtowski. Urząd ten został bogato uposażony – zyskał prawo do 1/3 dochodów z kar sądowych, 1/6 dochodów z parcel, 600 hektarów ziemi, prawo eksploatowania Wisły pod Krakowem, prawo zakładania jatek, piekarni i warsztatów oraz posiadania rzeźni; ponadto wójtowie zostali zwolnieni od wszelkich ceł na terenie księstwa. Gmina zyskała grunty na pastwiska i las, a mieszkańców miasta zwolniono na 6 lat od wszelkich opłat na rzecz księcia, a na 10 lat – od ceł.
Powstał rynek o wymiarach 200 m na 200 m - z każdego boku pod kątem prostym wychodziły po trzy ulice, które znów przecinały się pod kątem prostym z następnymi. W ten sposób uformował się układ szachownicowy. Ponieważ wcześniej w tym miejscu istniały już osady, poprzednia zabudowa zaburzyła nieco ten układ. Przykładem jest (choć nie jedynym) ulica Grodzka.
Inne zaburzenia układu wynikały z zachowania kościołów zbudowanych wcześniej na objętych przez lokację terenach, a w przypadku ulicy Brackiej i Gołębiej zapewne z dostosowania do istniejącego wcześniej układu urbanistycznego, być może pochodzącego z wcześniejszej lokacji miasta, o skromniejszym zakresie.
Na środku rynku stoi kościół św. Wojciecha, który wzniesiono w punkcie przecięcia ważnych szlaków handlowych ok. 250 lat przed lokacją Krakowa. Pomiędzy Wawelem (siedzibą króla) a miastem znajdowała się osada Okół, która włączona została do układu urbanistycznego w XV w.
Zbudowane na tym planie miasto do dziś stanowi ścisłe centrum Krakowa, w niemal niezmienionym pod względem urbanistycznym kształcie.
Już pod koniec XIII wieku, podczas budowy fortyfikacji miasta, zasięg miasta lokacyjnego został poszerzony, przede wszystkim na północ, a także na wschód i zachód, sięgając obecnych granic Starego Miasta, ograniczonych przez mury obronne zbudowane na przełomie XIII i XIV w. W początkach XIV w. najprawdopodobniej doszło do zaburzenia szachownicy lokacyjnej poprzez odchylenie na północy obecnej ulicy Mikołajskiej wskutek budowy siedziby starosty na Gródku. Od XIV wieku nastąpiła też integracja miasta lokacyjnego z położonym pomiędzy nim a zamkiem na Wawelu Okołem. Tenże układ zachował się do dzisiaj.
Źródło: niezalezna.pl
