Dzisiejszy status prawny referendum

Konstytucje państw demokratycznych nie ograniczają udziału obywateli w sprawowaniu władzy. Termin demokracja pochodzi z języka greckiego (demos – lud, kratos – rządy) i w dosłownym znaczeniu oznacza rządy ludu. Społeczeństwo może aktywnie uczestniczyć, współdecydować w podejmowaniu decyzji o publicznym znaczeniu bez jakiegokolwiek pośrednictwa, korzystając z instytucji demokracji bezpośredniej. Takim instrumentem demokracji bezpośredniej w Polsce, który umożliwia społeczeństwu ingerencję w proces polityczny i uczestnictwo w nim, jest referendum. 

Referendum w polskim prawie konstytucyjnym

Referendum jest formą wypowiedzenia się obywateli w drodze publicznego głosowania w ważnych sprawach państwa lub jego części – terytorium. Stanowi najpełniejszy przejaw suwerenności narodu, bowiem za jego pośrednictwem naród, obywatele, którzy korzystają z praw publicznych, posiadają czynne prawo wyborcze, bezpośrednio w głosowaniu wyrażają swoją wolę i opinię. W czasie referendum obywatele całego państwa lub jego części – w zależności od tego, czy jest to referendum ogólnokrajowe, czy lokalne – wyrażają swoją opinię w kwestii poddawanej głosowaniu i w tym sensie stanowią wyraz woli danego społeczeństwa. 

Do polskiego prawa konstytucyjnego instytucję referendum wprowadzono w wyniku nowelizacji ustawy z 6 maja 1987 roku o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i uchwalenia też w tym samym dniu ustawy z 6 maja 1987 roku o konsultacjach społecznych i referendum.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 roku przewiduje możliwość zarządzania referendów zarówno o zasięgu ogólnokrajowym, jak i lokalnym. Referendum ogólnokrajowe wynika z treści art. 4 Konstytucji RP, który mówi o tym, iż „Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio”. Natomiast pozostałe przepisy konstytucji, tj. art. 90 ust. 3, art. 125 oraz art. 235 ust. 6, także wskazują nam, iż jako naród możemy wypowiedzieć się w drodze referendum. Natomiast art. 170 konstytucji wskazuje na referendum lokalne: „Członkowie wspólnoty samorządowej mogą decydować, w drodze referendum, o sprawach dotyczących tej wspólnoty, w tym o odwołaniu pochodzącego z wyborów bezpośrednich organu samorządu terytorialnego. Zasady i tryb przeprowadzania referendum lokalnego określa ustawa”.

Zatem w polskim porządku prawnym oprócz konstytucji mamy dwie ustawy regulujące kompleksowo instytucję referendum:

1. Ustawa z dnia 14 marca 2003 roku o referendum ogólnokrajowym;
2. Ustawa z dnia 15 września 2000 roku o referendum lokalnym.

Referendum lokalne może być obecnie zarządzane we wszystkich jednostkach samorządu terytorialnego: w województwie, powiecie i gminie.

Kryteria referendalne

Zazwyczaj uczestnicy referendum wypowiadają swoją wolę, udzielając na postawione pytanie bądź pytania odpowiedzi „tak” lub „nie”, choć mogą również dokonać wyboru między zaproponowanymi wariantami rozwiązań. Aby referendum było wiążące dla władzy, wynik głosowania w referendum musi osiągnąć próg frekwencyjny, dlatego też wyznacza się je na dzień wolny od pracy. Głosowanie w referendum może być przeprowadzone w ciągu jednego dnia albo dwóch dni – w przypadku przedłużenia terminu głosowania jest on ustalany na dzień wolny od pracy oraz dzień go poprzedzający.
W zależności od przedmiotu głosowania referendalnego i wypowiedzi społeczeństwa nad kwestiami zawartymi w pytaniach referendalnych, wyróżniamy referendum konstytucyjne oraz ustawodawcze. Referendum konstytucyjne dotyczy zmiany lub uchwalenia ustawy zasadniczej. Ustawy zaś są zatwierdzane w drodze referendum ustawodawczego, w którym to obywatele decydują o uznaniu za powszechnie obowiązujący akt prawny, przygotowany przez uprawniony podmiot. Dopiero po przyjęciu ustawy przez obywateli taki akt normatywny staje się prawomocny. Ustawa przyjęta w drodze referendum ma taką samą moc prawną, jak ustawa uchwalona przez rząd.

Rozróżnia się rodzaje referendów w zależności od kryterium:

1. zasięgu terytorialnego:

a. referendum ogólnokrajowe
b. referendum lokalne;

2. obowiązku jego przeprowadzenia: 

a. referendum obligatoryjne, kiedy podjęcie określonego aktu lub decyzji musi zostać dokonane lub potwierdzone w referendum;
b. referendum fakultatywne, przeprowadzane w wypadkach, które podmioty zarządzające referendum uznają to za potrzebne;

3. skutków prawnych:

a. referendum wiążące, gdy akt lub decyzja w nim podjęta nabiera bezpośredniej skuteczności prawnej;
b. referendum konsultatywne, gdy wynik referendum stanowi jedynie wskazówkę i podpowiedź dla ostatecznego podjęcia decyzji lub ustanowienia aktu przez upoważniony organ państwa;

4. momentu przeprowadzenia:

a. referendum uprzednie, którego wynik ma być dopiero przesłanką, wiążącą lub tylko sugerującą, przy podejmowaniu określonej decyzji lub ustanawianiu aktu, 
b. referendum następcze, które zatwierdza akt lub decyzję już podjętą przez upoważniony organ państwowy.

Jeśli chodzi o referendum ogólnokrajowe, to konstytucja przewiduje je tylko w trzech przypadkach.

Przypadek pierwszy

Art. 90 ust. 3 konstytucji dotyczy ogólnokrajowego referendum w sprawie wyrażenia zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej, przekazującej organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach. W świetle postanowień konstytucji nie jest dopuszczalna w drodze referendalnej ratyfikacja umowy międzynarodowej. Ustawa zasadnicza zezwala jedynie na wyrażenie w drodze referendum zgody społecznej na ratyfikację umowy międzynarodowej przekazującej organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej. W niektórych sprawach referendum to także ma charakter fakultatywny, tzn. że zgoda na ratyfikację takiej umowy międzynarodowej może być wyrażona również w inny sposób. Na przykład poprzez uchwalenie przez rząd ustawy wyrażającej zgodę na przyjęcie takiej umowy międzynarodowej, jednakże musi ona zostać uchwalona przez Sejm większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. Sejm podejmuje uchwałę w sprawie wyboru trybu wyrażenia zgody na ratyfikację i podejmuje ją bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Ustawodawca, tak jak przy referendum konstytucyjnym, uzależnił rozstrzygnięcie ogólnokrajowego referendum w sprawie wyrażenia zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej od udziału w nim liczby uprawnionych obywateli. Takie referendum jest wiążące, jeżeli weźmie w im udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania. 

Przypadek drugi

Art. 125 konstytucji dotyczy ogólnokrajowego referendum w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa. Wyrażenie „szczególne znaczenie dla państwa” charakteryzuje się daleko idącą ogólnikowością, oznacza to, że pozostawienie oceny zasadności przeprowadzenia i zarządzenia referendum zostawia się podmiotom je zarządzającym. Referendum ogólnokrajowe ma prawo zarządzić Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów lub prezydent Rzeczypospolitej za zgodą Senatu, wyrażoną bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. Referendum ogólnokrajowe jest wiążące, jeżeli wzięła w nim udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania. Zgodnie z przepisami, inicjatorami tego rodzaju referendum mogą być: Sejm z własnej inicjatywy, tzn. na wniosek złożony przez Prezydium Sejmu, komisję sejmową lub co najmniej 69 posłów, a także na wniosek Senatu, Rady Ministrów lub obywateli, którzy dla swojego wniosku uzyskają poparcie co najmniej 500 tys. osób mających prawo udziału w referendum. Ustawodawca znacznie podwyższył wymóg poparcia pod wnioskiem o przeprowadzenie referendum w stosunku do liczby uprawnionych do wniesienia projektu ustawy, który to wymóg wynosi 100 tys. obywateli posiadających czynne prawo wyborcze. Tak więc instytucja referendum i jej zainicjowanie przez obywateli Polski wymaga większego zaangażowania społeczeństwa w jej uruchomienie, a dalej idąca analiza tego przepisu wskazuje, iż:

1. referendum ma wyłącznie charakter fakultatywny – „może być przeprowadzone”, co nie oznacza, że musi, choć zostały spełnione warunki; 
2. w jednym referendum pod głosowanie może być poddanych nawet kilka kwestii, referendum może być zarządzone „w sprawach” – tak jak referendum z dnia 15 października br.;
3. referenda mogą jedynie dotyczyć spraw mających znaczenie ogólnopaństwowe i związanych z interesami całego państwa.

Podkreślenia wymaga fakt, iż wykluczone jest uczynienie przedmiotem referendum bezpośredniego przyjęcia aktów lub decyzji, do których podejmowania zostały upoważnione z mocy przepisów konstytucyjnych lub ustawowych określone organy państwowe, a zatem ustaw uchwalanych wyłącznie przez Sejm. 

Przypadek trzeci

Art. 235 ust. 6 konstytucji dotyczy ogólnokrajowego referendum w sprawie zatwierdzenia ustawy o zmianie konstytucji. Referendum to, podobnie jak dwa wcześniej analizowane, ma charakter fakultatywny. Referendum tego rodzaju przeprowadzane jest jedynie wtedy, gdy zatwierdzane mają być zmiany w rozdziale I, II lub XII Konstytucji RP. Do podmiotów, które mogą zainicjować takie referendum, należy 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat bądź prezydent. Referendum musi się odbyć w terminie 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez Senat o zmianie konstytucji. Z wnioskiem w tej sprawie podmioty te zwracają się do marszałka Sejmu, który zarządza niezwłocznie przeprowadzenie referendum w ciągu 60 dni od dnia złożenia wniosku. Zmiana konstytucji zostaje przyjęta, jeżeli za tą zmianą opowiedziała się większość głosujących.

Wskazana w konstytucji inicjatywa referendalna, czyli władza bezpośrednia należąca do grupy co najmniej 500 tys. osób uprawnionych do udziału w głosowaniu, wskazuje, iż obywatele mogą wystąpić z wnioskiem o przeprowadzenie referendum. Jednakże inicjatywa tych obywateli nie może dotyczyć zgodnie z art. 63 ustawy o referendum ogólnokrajowym takich kwestii jak:

1. wydatków i dochodów, w szczególności podatków oraz innych danin publicznych;
2. obronności państwa;
3. amnestii.

Przedmiotem takiego referendum ogólnokrajowego może być każda inna kwestia o szczególnym znaczeniu dla państwa niż wskazana powyżej. Nie może być przedmiotem referendum sprawa dotycząca jakiejś wybranej grupy społecznej, zawodowej czy konkretnych obywateli; musi dotyczyć wszystkich obywateli i tym samym obejmować terytorium całego państwa.

Wniosek o referendum

Ustawodawstwo polskie zapewnia obywatelom prawo inicjowania referendum, ale nie zobowiązuje Sejmu do podjęcia decyzji o przeprowadzaniu takiego referendum. Wniosek o referendum złożony przez 500 tys. obywateli rozpoznaje Sejm i on podejmuje decyzję o ewentualnym jego przeprowadzeniu. Każdą obywatelską inicjatywę referendalną reprezentuje pełnomocnik. Jest nim osoba wskazana w pisemnym oświadczeniu pierwszych 15 osób popierających wniosek o przeprowadzenie referendum. Pełnomocnik zobowiązany jest do przedstawienia marszałkowi Sejmu pisemnego wniosku o przeprowadzenie referendum, zawierającego propozycję pytań lub wariantów rozwiązań w sprawie, którą postuluje poddać pod powszechne głosowanie. Dotychczas Sejm nigdy nie zaakceptował żadnego z wniosków o przeprowadzenie referendum. 

Warto zaznaczyć, że sam fakt zainicjowania i zebrania podpisów pod wnioskiem o przeprowadzenie referendum sprawia wiele trudności. Wykaz oraz lista osób popierających przeprowadzenie publicznego głosowania, której wzór określa Państwowa Komisja Wyborcza, powinien zawierać: imię i nazwisko danej osoby, adres zamieszkania, numer PESEL oraz własnoręczny podpis. Często dochodzi do kwestionowania zebranych list poparcia z uwagi na mało istotne braki lub nieczytelność danych lub podpisów. Marszałek Sejmu, mając wątpliwości co do list lub liczby podpisów, może zwrócić się do Państwowej Komisji Wyborczej o stwierdzenie, czy jest złożona wymagana liczba podpisów.

Dopiero po takiej weryfikacji i w przypadku uzupełnienia braków rząd może procedować dalej w celu zarządzenia referendum z inicjatywy obywatelskiej.

Ważność referendum

Wynik referendum jest wiążący, jeżeli wzięła w nim udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania.

Rozstrzygnięcie w referendum następuje, jeżeli:

1. w odpowiedzi na postawione pytanie oddano większość ważnych głosów pozytywnych albo negatywnych;
2. na jeden z zaproponowanych wariantów rozwiązań w sprawie poddanej pod referendum oddano najwięcej ważnych głosów.

Ważność każdego referendum ogólnokrajowego stwierdza się po rozpatrzeniu protestów, które mogą zostać złożone do Sądu Najwyższego. Protest wnosi się do Sądu Najwyższego na piśmie w terminie siedmiu dni od dnia ogłoszenia wyniku referendum przez Państwową Komisję Wyborczą w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. Natomiast zgodnie z ust. 2 art. 34 Ustawy o referendum ogólnokrajowym: „Do warunków i trybu wnoszenia protestu oraz sposobu jego rozpatrywania i trybu podejmowania uchwały w tej sprawie przez Sąd Najwyższy stosuje się odpowiednio przepisy ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy”.

Sąd Najwyższy rozstrzyga o ważności referendum, podejmując w tej sprawie uchwałę nie później niż w 60. dniu od dnia ogłoszenia wyniku referendum i taka uchwała o ważności referendum publikowana jest w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.

Jeżeli wynik referendum jest wiążący, właściwe organy państwowe są zobowiązane podjąć niezwłocznie nie później niż w terminie 60 dni od dnia ogłoszenia uchwały Sądu Najwyższego o ważności referendum odpowiednie czynności dla realizacji wyniku referendum poprzez wydanie odpowiednich aktów prawnych lub podjęcie innych decyzji. Polskie prawo tak zostało skonstruowane, że skuteczność wyniku referendalnego może być osłabiona przez fakt braku sankcji za niezrealizowanie wskazanego obowiązku, a tym samym realizacji woli narodu, co może odbić się na wyborze obecnie rządzących w przyszłych wyborach, którzy nie zrealizowali woli narodu.

Referendum lokalne

Innym rodzajem referendum występującym w polskim porządku prawnym jest referendum lokalne. Istota tego instrumentu jest podobna do istoty funkcjonowania referendum ogólnokrajowego i stanowi ją wyrażenie woli przez obywateli w sprawach dotyczących danego terytorium województwa, powiatu lub gminy.

Mieszkańcy wyrażają w drodze głosowania swoją wolę:

1. w sprawie odwołania organu stanowiącego tej jednostki;
2. co do sposobu rozstrzygania sprawy dotyczącej tej wspólnoty, mieszczącej się w zakresie zadań i kompetencji organów danej jednostki;
3. w innych istotnych sprawach dotyczących społecznych, gospodarczych lub kulturowych więzi łączących tę wspólnotę.

Przedmiotem referendum gminnego może być również:

1. odwołanie wójta (burmistrza, prezydenta miasta);
2. samoopodatkowanie się mieszkańców na cele publiczne mieszczące się w zakresie zadań i kompetencji organów gminy.

Referenda lokalne są zarządzane przez organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego (czyli: sejmik województwa, radę powiatu i radę gminy) z inicjatywy tych organów lub na wniosek co najmniej: 10 proc. uprawnionych do głosowania mieszkańców gminy lub powiatu i 5 proc. uprawnionych do głosowania mieszkańców województwa. Wyjątkiem jest referendum w sprawie odwołania organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego, a o jego przeprowadzeniu postanawia komisarz wyborczy tylko na wyłączny wniosek mieszkańców. W sytuacji inicjowania procedury odwoławczej najwyższych organów jednostek samorządu terytorialnego, czyli wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, mieszkańcy mogą złożyć taki wniosek do właściwej rady gminy po upływie 10 miesięcy od dnia wyboru organu albo 10 miesięcy od dnia ostatniego referendum w sprawie jego odwołania i nie później niż na 8 miesięcy przed zakończeniem jego kadencji.

Referendum odbywa się w dniu wolnym od pracy i mogą w nim uczestniczyć osoby stale zamieszkujące na obszarze danej jednostki samorządu terytorialnego, posiadające czynne prawo wyborcze do organu stanowiącego tej jednostki. 

Jeżeli referendum lokalne zarządzanie jest przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego, to wskazany organ musi podjąć uchwałę w sprawie przeprowadzenia referendum bezwzględną większością głosów swojego ustawowego składu. Treść uchwały dla ważności musi zawierać pytanie lub pytania referendalne wraz z wariantami odpowiedzi zaproponowanymi mieszkańcom, zaproponowany termin przeprowadzenia referendum wraz ze wzorem karty do głosowania i kalendarz czynności związanych z przeprowadzeniem referendum. Natomiast w przypadku gdy przedmiotem referendum gminnego jest samoopodatkowanie się mieszkańców na cele publiczne, uchwała rady gminy wskazuje również cel lub cele oraz zasady samoopodatkowania. Referendum przeprowadza się najpóźniej w 50. dniu od dnia opublikowania uchwały w wojewódzkim dzienniku urzędowym, a uchwała rady gminy podlega ponadto bezzwłocznemu rozplakatowaniu lub ogłoszeniu w inny sposób zwyczajowo przyjęty w danej gminie.

W praktyce

Zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy o referendum lokalnym z inicjatywą przeprowadzenia referendum na wniosek mieszkańców jednostki samorządu terytorialnego wystąpić może:

1.   grupa co najmniej 15 obywateli, którym przysługuje prawo wybierania do organu stanowiącego danej jednostki samorządu terytorialnego, a w odniesieniu do referendum gminnego – także pięciu obywateli, którym przysługuje prawo wybierania do rady gminy;
2.   statutowa struktura terenowa partii politycznej działająca w danej jednostce samorządu terytorialnego;
3.   organizacja społeczna posiadająca osobowość prawną, której statutowym terenem działania jest co najmniej obszar danej jednostki samorządu terytorialnego.
1a. Z inicjatywą przeprowadzenia referendum na wniosek mieszkańców gminy w sprawie utworzenia, połączenia, podziału i zniesienia gminy oraz ustalenia granic gminy wystąpić może jedynie grupa co najmniej 15 obywateli, którym przysługuje prawo wybierania do rady gminy.

Tak samo jak w przypadku referendum ogólnokrajowego, przy referendum lokalnym inicjator referendalny musi złożyć listę poparcia referendum z danymi osobowymi i podpisami do władz organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego, które to władze podejmują stosowną uchwałę o przeprowadzeniu referendum.

Referendum lokalne jest ważne, jeżeli wzięło w nim udział co najmniej 30 proc. uprawnionych do głosowania. W przypadku referendum w sprawie odwołania organu jednostki samorządu terytorialnego pochodzącego z wyborów powszechnych i bezpośrednich jego ważność jest uwarunkowana uczestnictwem w głosowaniu co najmniej 3/5 liczby biorących udział w wyborze odwoływanego organu. Wynik referendum jest rozstrzygający, jeżeli za jednym z rozwiązań w sprawie poddanej pod głosowanie oddano więcej niż połowę ważnych głosów. Inny wymóg przewidziany został w przypadku referendum gminnego w sprawie samoopodatkowania się mieszkańców na cele publiczne; wynik takiego referendum jest rozstrzygający, gdy za samoopodatkowaniem oddano co najmniej 2/3 ważnych głosów. 

Jeżeli referendum lokalne zakończy się wynikiem wiążącym, obowiązkiem właściwego organu jednostki samorządu terytorialnego jest niezwłoczne podjęcie czynności mających na celu jego realizację.

Kontrola przebiegu referendum i jego wyników ma charakter sądowy. W następstwie rozpatrzenia protestów, które mogą być wnoszone w terminie siedmiu dni od dnia ogłoszenia przez wojewodę w wojewódzkim dzienniku urzędowym protokołu wyniku referendum, sąd okręgowy może podjąć orzeczenie o unieważnieniu referendum lub nieważności głosowania w obwodzie, ewentualnie obwodach głosowania.

Wzmocnić przepisy dotyczące referendum

Funkcjonowanie instytucji demokracji bezpośredniej w Polsce nie może odbyć się bez odwołania się do poziomu zaangażowania obywateli w życie publiczne. Aktualnie udział obywateli w demokracji bezpośredniej, inicjowanie i przeprowadzania referendum są znikome, zwłaszcza w przypadku referendów ogólnokrajowych. Należy zaznaczyć, że największą władzę obywatele mają w jednostkach samorządu terytorialnego ze względu na niski próg frekwencyjny ważności wyniku referendum. Mieszkańcy mają szansę współdecydowania o najważniejszych sprawach dotyczących ich bezpośrednio i ich spraw. Podkreślenia wymaga fakt, iż referendum daje duże możliwości wyrażenia swego stanowiska w określonej sprawie w głosowaniu przez ogół uprawnionych do tego obywateli. 

Referendum jako najbardziej demokratyczna forma rządzenia umożliwia obywatelom bezpośrednie wyrażenie swojej woli, wskazanie swoich preferencji oraz kierunku, w jakim ma iść polityka, a także wskazuje rządzącym najistotniejsze kwestie, na które powinni zwrócić uwagę przy podejmowaniu wiążących decyzji. Udział w referendum daje społeczeństwu poczucie wpływu na losy swojego kraju, miasta, gminy czy powiatu, poczucie wpływu na zaangażowanie w losy narodu, a nie zostawienie podejmowania tych decyzji wyłącznie władzom politycznym.

Polska i polskie prawo potrzebują wzmocnienia i zmiany przepisów dotyczących instytucji demokracji bezpośredniej. Korzystanie w pełni z instytucji demokracji bezpośredniej wymaga wprowadzenia do porządku prawnego sankcji za niewprowadzenie do porządku prawnego wiążącego wyniku referendum, i to nie tylko na szczeblu ogólnokrajowym, lecz także na szczeblu lokalnym. Możliwość współdecydowania, a tym samym większa władza podejmowania konkretnych decyzji w najważniejszych kwestiach, daje obywatelom poczucie ważności ich głosu. Wymiar edukacyjny poprzez zainteresowanie społeczeństwa swoimi prawami też nie zostaje bez znaczenia, ponieważ daje ludziom chęć zainteresowania sprawami Polski i uwierzenie w możliwości „sprawczości” własnego głosu. 

Na przestrzeni ostatnich lat ogólnopolskie referendum zostało przeprowadzone jedynie pięć razy, a w głosowaniu powszechnym rozstrzygano kwestie uwłaszczeniowe, prywatyzacyjne, przyjęcie nowej Konstytucji RP, przystąpienie Polski do UE, wprowadzenie jednomandatowych okręgów wyborczych, finansowanie partii politycznych, rozstrzyganie wątpliwości co do wykładni przepisów prawa podatkowego na korzyść podatnika. Tylko dwa referenda z powyższych okazały się ważne, ponieważ w pozostałych przypadkach frekwencja okazała się zbyt niska, aby wynik głosowania był dla władzy wiążący. 

Instytucja demokracji bezpośredniej została dana obywatelom już w konstytucji, która wprowadziła referendum, jednak całkowicie uzależniła je od organów państwowych. To Sejm i prezydent oceniają zasadność wniosków referendalnych i mają prawo do zarządzenia głosowania. Należy się zastanowić, czy nie zmienić tych zapisów, aby społeczeństwo mogło bardziej korzystać z przysługujących im praw.

---

Partner „Gazeta Polska Codziennie”
W ramach projektu Fundacji Niezależne Media 
Akademia Demokracji – Referendum

 

Źródło: Nowe Państwo

#Nowe Państwo #AkademiaDemokracjiReferendum