To była pierwsza polska gazeta

3 stycznia 1661 roku w Krakowie ujrzała światło dzienne pierwsza gazeta na ziemiach Rzeczpospolitej Obojga Narodów – tygodnik „Merkuriusz Polski, dzieje wszystkiego świata w sobie zamykający, dla informacjej pospolitej”. Wydrukowany został w drukarni Jana Aleksandra Gorczyna w nakładzie ok. 200-300 egzemplarzy, a jego objętość wahała się od 8 do 12 stron. Ukazywał się przez 7 miesięcy.

Inicjatorem powołania „Merkuriusza” był marszałek nadworny koronny Łukasz Opaliński. Redagowaniem tygodnika zajmował się sekretarz królewski Hieronim Pinocci, Włoch z Lukki, mający doświadczenie w przygotowywaniu dla dworu królewskiego tygodniowych biuletynów obejmujących wiadomości krajowe i zagraniczne. Na brulionowych egzemplarzach gazety zachowały się jego odręczne poprawki.

Ten jest, że tak rzekę, jedyny pokarm dowcipu ludzkiego, umieć i wiedzieć jak najwięcej: tym się karmi, tym się cieszy, tym się kontentuje

– tak zaczynał się pierwszy edytorial w dziejach Polski.

Być może ze względu na włoskiego redaktora równoległa ukazywała się też włoska wersja czasopisma zatytułowana „Continuatione del Mercurio Polacco”. Wydawana co dwa tygodnie, informowała Włochów o wydarzeniach w Polsce.

Zresztą po raz pierwszy termin „gazetta” pojawił się właśnie we Włoszech, ok. 100 lat wcześniej. Podczas wojny prowadzonej z Portą Ottomańską, w wielu miejscach Wenecji wystawiano tablice z najnowszymi informacjami dotyczącymi działań wojennych. Były one dostępne tylko dla tych mieszkańców, którzy uiścili opłatę zwaną gazetta.

Z kolei nazwa „Merkuriusz” pochodzi z wieku XVII i zwyczaju nazywania druków zawierających bieżące oraz aktualne wiadomości Merkuriuszami (od Merkurego, rzymskiego boga–posłańca). Istniało wówczas w Europie kilka gazet o takim tytule np. szkocka „Mercurius Caledonius – Comprising The Affairs now in Agitation in Scotland With A Survey of Forraign Intelligence”, czy angielskie „Mercurius Aulicus” oraz „Mercurius – Britannicus communicating the affaires of great Britaine: For the better information of the People”.

Wieku teraźniejszego wiadomości przykładem obcych narodów co tydzień do druku podawać i […] informować doskonale, co się godnego wiedzenia tak w Ojczyźnie, jako po świecie wszystkim a mianowicie w Europie i chrześcijaństwie dzieje.

– pisali redaktorzy "Merkuriusza" o celach, jakie im przyświecają.

W „Merkuriuszu” przeczytać można było m.in. o militarnych sukcesach odnoszonych przez wojska polskie w walkach z Moskalami i Kozakami, sporą część zajmowała polityka i gospodarka. Ale jednocześnie zawierał on sporo ciekawostek czy doniesień pogodowych. Obok numerów zwykłych ukazywały się także numery ekstraordynaryjne, w których drukowano m.in. teksty umów, czy listy panujących.