Dwór Rejtanów w Hruszówce
Od wieków podstawowym budulcem na Białorusi było drewno. Powstawały z niego nie tylko chłopskie chaty i dworki szlachty zagrodowej, lecz także drewniana była znaczna część zabudowy miejskiej, świątyń różnych obrządków oraz siedziby ziemiańske. Palone w trakcie obu wojen światowych, niszczone w czasach sowieckich czy – w najlepszym wypadku – nieremontowane i ulegające powolnej dewastacji po 1945 r. zabytki architektury drewnianej znikają z krajobrazu Białorusi w zastraszającym tempie. Przykładem jest dwór Rejtanów w Hruszówce – pisze na swojej stronie Instytut Polonika.
Zachowany do dzisiaj w stanie ruiny dwór to obszerny, jedenastoosiowy budynek z dwuspadowym dachem z dwoma facjatami. Został wybudowany przez Józefa Rejtana na przełomie XIX i XX w. w modnym w tym okresie stylu nawiązującym do architektury uzdrowiskowej. Charakterystyczne jego elementy, jak duży balkon nad wejściem i ozdoby ciesielskie na fasadzie, w dużym stopniu uległy zniszczeniu. Dwór pierwotnie nie był otoczony parkiem, w jego sąsiedztwie rosło tylko kilka starych drzew, a podjazd zdobił okrągły klomb. W najbliższym sąsiedztwie znajdowały się zabudowania gospodarcze, z których do dzisiaj zachowały się stajnie z czerwonej cegły oraz murowana z kamienia lodownia.
Gniazdo rodowe Rejtanów
Położona pomiędzy Baranowiczami a Kleckiem Hruszówka w I Rzeczypospolitej znajdowała się na terenie województwa nowogródzkiego. W rękach Rejtanów, rodziny pochodzenia niemieckiego, osiadłej około 1600 r. na terenie Rzeczypospolitej, majątek ten znajdował się od połowy XVII w. W połowie XVIII w. wybudowano w Hruszówce klasycystyczny dwór, znany z rysunku Napoleona Ordy. Ostatni potomek rodu, Józef Rejtan, z nieznanego powodu rozebrał stary dwór i na jego miejsce zbudował ten istniejący do dzisiaj. Po śmierci Rejtana w 1910 r., pozostały po nim majątek ziemski został podzielony pomiędzy potomków dwóch jego sióstr, Marii Grabowskiej i Jadwigi Czapskiej. Po traktacie ryskim Hruszówka szczęśliwie znalazła się po polskiej stronie granicy (od ZSRR dzieliło ją zaledwie 30 km) i weszła w skład reaktywowanego województwa nowogródzkiego.
Tadeusz Rejtan
W Hruszówce urodził się i zmarł najbardziej znany przedstawiciel rodu – Tadeusz Rejtan (1742‒1780), słynny poseł województwa nowogródzkiego na sejm rozbiorowy z 1773 r. Według tradycji rodzinnej, po nieudanym proteście i zatwierdzeniu przez sejm I rozbioru Rzeczypospolitej, Rejtan wrócił do rodzinnego majątku i tam popadł w obłęd. Ostatnie lata życia spędził zamknięty przez krewnych (sam rodziny nie założył) w „murowance”, czyli oficynie znajdującej się w pobliżu dworu. Tam miał popełnić samobójstwo, kalecząc się szkłem. Miejsce jego pochówku nie jest znane. W 1930 r. dokonano badania szczątków wykopanych w Hruszówce, które jednak nie dały pewnych ustaleń. Kolejni właściciele dworu utrzymywali w „murowance” prywatną izbę pamięci Tadeusza Rejtana, w której znajdowały się zachowane po nim archiwum, pamiątki osobiste i meble. Większość z nich przepadła, ale pojedyncze obiekty (m.in. złoty puchar) zachowała się dzięki temu, że rodzina przekazała je w okresie międzywojennym do Muzeum Czartoryskich w Krakowie. W latach 60. XIX w., w pobliżu dworu w Hruszówce, stryjeczny wnuk Tadeusza Rejtana, Stefan Rejtan, wystawił jego pomnik. Popiersie zostało ukryte w czasie powstania styczniowego, a później przewieziono je do Krakowa. W 1890 r. pomnik ustawiono na Plantach, ale w 1946 r. na skutek wichury został uszkodzony i przeniesiony do Muzeum Narodowego w Krakowie. W 2007 r. w miejscu pierwotnej lokalizacji pomnika została odsłonięta jego wierna kopia.
Źródło: polonika.pl
