Zagroda na Kurpiach zwana była siedliskiem zwykle przybierała kształt wydłużonego prostokąta. Układ budynków w zagrodzie był harmonijny: naprzeciwko domu stała stodoła, a po bokach umieszczano z jednej strony spichlerz, z drugiej oborę, zwaną także chlewikiem. Domy kurpiowskie zwrócone były zawsze szczytem do drogi i oddzielone od niej małym ogródkiem kwiatowym lub warzywnym. Nieodłącznym elementem każdej zagrody była studnia z żurawiem.
Zagroda Kurpiowska składa się z następujących elementów:
Chata z Golanki. Wejście do domu znajduje się od strony podwórza i prowadzi do obszernej sieni z klepiskiem, w której znajdują się różnego rodzaju sprzęty użytku domowego. Drzwi po prawej stronie prowadzą do dużej izby, która zadziwia swoją obszernością i wystrojem. Duży piec do wypieku chleba po lewej stronie tworzy po przekątnej ze świętym kątem tzw. układ diagonalny. Święty kąt na Kurpiach urządzany był w rogu izby. Składał się ze stołu pokrytego haftowanym obrusem, krzyża zwanego pasyją, zdobiących go pionowych bukietów z bibuły oraz obrazów świętych nadwieszanych nad stołem. Ściany izby zdobione kurpiowskimi wycinankami lelujami, gwiazdami i ptakami, nadają jej niezwykłej dekoracyjności. W izbie kurpiowskiej meblami najczęściej spotykanymi były: malowana skrzynia, krzesła i taborety z wyplatanym siedziskiem ze słomy, łyżnik, wąskie łóżko oraz ława z ruchomymi plecami. Blisko łóżka umocowany jest chodzik dla dziecka.
Kolejne pomieszczenie to alkierz, w którym znajduje się ekspozycja urządzeń związanych z tkactwem. Obok wyjścia do kolejnego pomieszczenia znajduje się mebel zwany ślabanem. Jest to ława do spania z wysuwaną z boku szufladą służącą do poszerzenia legowiska.
Trzecie pomieszczenie to kuchnia zwana także izbetką. Znajduje się w niej piec grzewczy jak i chlebowy, oraz wszelkie potrzebne meble i sprzęty. W tym miejscu, a nie w dużej izbie skupiało się przez cały rok życie rodzinne. Izbetka służyła także najstarszym członkom rodziny, którzy mogli w niej dożyć spokojnej starości.
Studnia z żurawiem – nadal wszechobecna w krajobrazie Kurpiowszczyzny. Budowę zagrody rozpoczynano od wykopania studni. Wykop obudowywano zrębowymi ściankami, które zabezpieczały od osuwania się ziemi i nadawały jej estetyczny wygląd. Żuraw stanowił rozwidlony samorodnie u góry pień, mocno wkopany w ziemię i umocowany nad rozwidleniem drąg. Od najwyższego punktu drągu mocowano kulkę z haczykiem na wiadro, natomiast jego drugi koniec obciążany był dodatkowym drewnem. Była to jedna z najwygodniejszych form umożliwiających czerpanie wody ze studni.
Spichlerz – budynek gospodarczy z 1921 roku, przeniesiony z miejscowości Łodziska. Zgodnie z dawnym przeznaczeniem obecnie znajduje się w nim ekspozycja prezentująca naczynia do przechowywania zboża (toki, kadłuby, kadłubki, plecionki) oraz narzędzia do jego przetwarzania (cep, stępy ręczna i nożna).
Kuźnia z Brzozowej – wybudowana w 1928 roku. W kuźni znajduje się palenisko zwane kotliną wykonane z cegieł, duży skórzany miech dostarczający powietrza, kowadło, stół oraz koryto na wodę. Liczne narzędzia (młoty, kleszcze, gwintownice itp.) oraz wyroby kowalskie tworzą klimat kurpiowskiej kuźni. W oryginalnym czynnym pomieszczeniu kuźni od 2010 roku odbywać się będą warsztaty i prezentacje rękodzieła kowalskiego.
Drwalnia z Kurpiewskich – niewielki drewniany budynek na planie kwadratu, o konstrukcji mieszanej, kryty dwuspadowym daszkiem, służący do przechowywania drewna.
Ule kłodowe – są świadectwem bartniczej przeszłości i pszczelarskiej tradycji Kurpiowszczyzny.
Chata z Brzozowego Kąta – dom o konstrukcji zrębowej, szerokofrontowy, asymetryczny. Charakteryzuje go niewielki ganek. Chata została zaadoptowana jako sala oświatowa. Odbywają się tutaj liczne warsztaty oraz lekcje dla dzieci i młodzieży.
Chata z Tatar – zbudowana w 1946 roku. Obecnie mieszczą się w niej biuro muzeum, kasy oraz sklepik z regionalnymi wydawnictwami. Jej układ, konstrukcja i wykończenie jako pierwsze wprowadzają zwiedzających w świat kurpiowskiej wsi. Droga od niej prowadzi do zagrody.
Źródło: niezalezna.pl
