Przyroda na wyciągnięcie ręki: Co wiesz o... płochaczu halnym?
Płochacz halny (Prunella collaris) – gatunek małego, przeważnie osiadłego ptaka z rodziny płochaczy. W Polsce nieliczny ptak lęgowy (w latach 2013–2015 jego liczebność szacowano na 200–800 par lęgowych). Jeden z najbardziej wysokogórskich gatunków krajowej awifauny. Występuje punktowo w Karpatach i Sudetach.
Najliczniejsza populacja znajduje się w Tatrzańskim Parku Narodowym na wysokości od 1200 do 2250 n.p.m. – zwłaszcza w Dolinie Pięciu Stawów Polskich, ponadto w Dolinie Gąsienicowej i kotle Morskiego Oka. Mniej liczne stanowisko znajduje się na Babiej Górze, gdzie około 10 par lęgowych wyprowadza młode. Kilka do kilkunastu par gniazduje w Karkonoszach i prawdopodobnie w Bieszczadach, gdzie obserwuje się go w okresie lęgowym. Polskie płochacze są najbardziej na północ wysuniętą populacją tego gatunku w Europie.
Tonacja ubarwienia szara i brązowa z dużymi, trójkątnymi, brązowymi plamami na grzbiecie, które układają się w paski. Pierś i boki ciała w kolorze jaśniejszym – rdzawoczerwonym, ogon i skrzydła ciemnobrązowe, a nad okiem jaśniejsza brew. Głowa popielata, gardło białawe w czarne plamki. Na podgardlu widnieje biała plama upstrzona małymi plamkami ułożonymi w rzędy. Spód ciała z rdzawymi plamami na bokach. Na skrzydłach duże pokrywy tworzą ciemne plamy z białymi podkreśleniami. Spiczasty dziób jest żółtawy (w tym różni się od grubego i szarego dzioba wróbla). Obie płci mają identyczne ubarwienie, samiec może jedynie mieć nieznacznie intensywniejsze barwy. Młode ptaki mają szare ubarwienie, niepaskowane podgardle, a pozostałe części spodu ciała są płowożółte, z gęsto ułożonymi, brązowymi paskami.
Ptak wielkości skowronka, mniejszy od szpaka, ale większy od pokrzywnicy. Wymiary średnie: długość ciała ok. 17 cm, rozpiętość skrzydeł 30 cm, masa ciała 35–40 g.
Nie jest płochliwy, więc człowiek może podejść do niego na odległość paru kroków. Częściej widywany przez turystów w pobliżu schronisk jesienią i zimą, choć nierzadko mylony z wróblem (jest od niego większy, ma bardziej skontrastowane ubarwienie). W okresie lęgowym jest trudny do obserwacji, gdyż przebywa w niedostępnych miejscach. Przypomina śpiew skowronka – prosta kilkusylabowa melodia z gwizdami. Gdy samiec śpiewa, siedzi zwykle na ziemi. Trele wykonuje czasem też w locie.
Jest to typowy ptak górski żyjący na otwartych przestrzeniach. Zasiedla wysokogórskie łąki, hale z grupami skał, usypiskami, blokami skalnymi, gołoborzami i piargami ponad granicą lasu – w piętrze hal i kosodrzewiny. Po obfitych opadach śniegu płochacze zlatują do niżej położonych terenów i tam, w niższych partiach gór, gdzie jest cieplej i więcej pokarmu, zimują. Miejsca te nie znajdują się jednak zbyt daleko od gniazdowisk.
Na lęgowiska wraca w kwietniu. Okres lęgowy rozciąga się w czasie od maja do lipca.
Na obszarach o małym zagęszczeniu osobniczym tworzy pary monogamiczne, ale gdy płochaczy na danym terenie jest więcej, dobieranie w pary ma bardziej złożony przebieg. Również system rodzicielstwa jest osobliwy dla ptaków. Gdy istnieje ku temu sposobność, wyprowadza potomstwo nie dwoje partnerów, ale grupy płochaczy złożone z 3–4 samców i 3–4 samic. Zwykle wśród samców dominuje najstarszy osobnik i to on ma pierwszeństwo w kopulowaniu ze wszystkimi samicami. Pozostałe samce też mają jednak czasem szansę na ojcostwo, przynajmniej części piskląt. Poza tym to samice starają się o względy dominującego partnera. Taki układ skutkuje tym, że każda samica ma wprawdzie tylko swoje jaja w gnieździe, ale wśród nich wyklują się młode mające różnych ojców. W trakcie wychowywania młodych każdy samiec pomaga wszystkim samicom z grupy, ale najczęściej tej, z którą spółkował przed złożeniem jaj.
W okresie lęgowym jądra samców stanowią 8% masy ciała i mają średnicę kilkunastu milimetrów. Obliczono także, że w trakcie lęgów samce kopulują około 1000 razy.
Gniazdo wysoko położonej szczelinie skały, pod kamieniami rozrzuconymi na zboczach lub krzewem na ziemi, rzadziej pod głazami na wysoko położonych łąkach, z góry zawsze dobrze osłonięte. Konstrukcja jest bardzo słabo spleciona tak, że często rozpada się po wyjęciu ze szczeliny. Zewnętrzną część budują suche źdźbła traw, korzonki i środkowa warstwa z mchu. Wyścielenie złożone jest z suchej trawy, korzonków, piór i włosia. Jest trudne do znalezienia w terenie. Często spotykano je w wysokich fundamentach górskich domów wypoczynkowych.
Lęgi rozłożone od połowy maja do połowy lipca. Niektóre pary wyprowadzają dwa lęgi w roku. Samica zachęca samca do kopulacji, odsłaniając krwistoczerwoną kloakę. W zniesieniu 4–5 niebieskawozielonych jaj, bez plamek.
Pokarm ptaka to drobne owady (często mrówki), pająki, ślimaki, dżdżownice oraz dużo rzadziej nasiona krzewów i chwastów oraz jagody. Zimą w diecie częściej pojawiają się nasiona drzew iglastych. Gdy brakuje pokarmu naturalnego, wtedy szuka ludzkich odpadków, jak i korzysta z dokarmiania.
Żeruje przeważnie na ziemi i stromych skałach, gdzie skacze lub podbiega za pokarmem. Czasem żywi się na dachach budynków i płatach śniegu. Potrafi owady chwytać w locie, w trakcie podlatywania z ziemi. Po nadejściu zimy płochacze gromadzą się blisko górskich schronisk, gdzie wyszukują pożywienia na wysypiskach odpadów.
Liczebność światowej populacji, obliczona w oparciu o szacunki dla Europy z 2015 roku, mieści się w przedziale 1–3 miliony dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za stabilny.
Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową, uznany został za gatunek bliski zagrożenia. Niezbędna ochrona terenów gniazdowych.
Źródło: niezalezna.pl
