Przyroda na wyciągnięcie ręki: Co wiesz o... dzięciole trójpalczastym?
Dzięcioł trójpalczasty (Picoides tridactylus) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny dzięciołowatych. W Polsce jest najrzadszym z wszystkich gatunków dzięciołów występujących na terenie kraju. W latach 2013–2017 jego liczebność szacowano na 1000–1400 par lęgowych.
Zamieszkuje szeroki pas lasów borealnych Eurazji od Skandynawii aż po Kamczatkę i Pacyfik. Znaleźć go też można w Alpach, Karpatach i na Bałkanach, a także w środkowych Chinach i na Hokkaido (północna Japonia).
Europejską populację szacowano w 2015 na 598 000–1 450 000 par lęgowych. Obecnie w Polsce liczebność populacji jest stabilna i prawdopodobnie zmienia się w zależności od intensywności zabiegów gospodarki leśnej.
Mają tylko trzy palce, z czego dwa zwrócone naprzód, a tylko jeden w tył (inne dzięcioły mają cztery palce – dwa zwrócone do przodu i dwa do tyłu). Stąd też wzięła się jego nazwa. Trójpalczasta noga występuje zwykle u gatunków dobrze biegających po ziemi, ale mają one wszystkie palce skierowane do przodu.
Na odległość przypomina sylwetką dzięcioła dużego lub też dzięcioła średniego. W upierzeniu brak w ogóle koloru czerwonego, natomiast na głowie samiec ma plamę żółtą, a samica – siwosrebrną (z kreskowaniem) i białe czoło (tym różni się od samicy dzięcioła białogrzbietego). Grzbiet od karku do ogona biały; potylica, skrzydła i ogon czarne. Boki ciała są pręgowane, a skrzydła czarne. Zewnętrzne lotki i sterówki z białymi plamami. Na policzkach i boku szyi dwie czarne pręgi. Spód biały z poprzecznymi czarnymi prążkami, najgęstszymi na brzuchu. Młode ptaki ubarwione tak jak dorosły samiec, choć mają mniej kontrastowe barwy i mniejszą czapeczkę.
Rozmiarami porównywalny jest do dzięcioła dużego i białogrzbietego. Wymiary średnie: długość ciała ok. 21–25 cm, rozpiętość skrzydeł 32–35 cm, masa ok. 61–75 g. Lecący wśród świerków dzięcioł trójpalczasty wydaje się być ciemniejszy, niż jest w rzeczywistości. Brak czerwieni ułatwia rozpoznanie tych ptaków, z wyjątkiem samicy dzięciołka (te są jednak o połowę mniejsze i mają wyraźne pręgi na skrzydłach). To gatunek osiadły i terytorialny. Wyjątkowo pojedyncze dzięcioły można spotkać poza miejscem stałego areału. Żyje pojedynczo lub w parach przez cały rok na tym samym obszarze.
Dzięcioły trójpalczaste odzywają się bardzo rzadko w porównaniu z innymi gatunkami tej rodziny. Gdy są zaniepokojone, wydają miękkie „kjok”. Bębnienie wykonują w postaci długiej serii (trwającej 1,5 s) równomiernie oddzielonych od siebie uderzeń, które przypominają wystrzały z karabinu maszynowego. Przypomina trochę bębnienie dzięcioła dużego, ale jest cichsze i słabsze.
Zamieszkują lasy iglaste z przewagą starych, obumierających świerków i jodeł, głównie bory naturalne i pierwotne. W lasach gospodarczych usuwa się starsze drzewa zamieszkiwane przez korniki, przez co dzięcioł takich kompleksów unika. Przez to jego zasięg coraz częściej ogranicza się do ścisłych rezerwatów. Czasem można go spotkać w lasach liściastych, ale z odpowiednią domieszką drzew iglastych. W Polsce spotkać go można też w łęgach, olsach i grądach, jeśli rosną tam świerki. Górski podgatunek zasiedla lasy świerkowo-jodłowe (czasem też modrzewiowe) na wysokości od 650 do 1900 m.
Zagęszczenie tych ptaków jest bardzo niskie – 1 para na 1 km². Wynika to z zagęszczenia odpowiednio spróchniałych świerków. Para potrzebuje do życia aż 100–400 ha starodrzewi, gdzie dominuje świerk zainfekowany kornikami. Widywany też na pogorzeliskach i obszarach podmokłych.
Gniazdo zakłada w samodzielnie wykutej dziupli, na wysokości 1–6 metrów nad ziemią (choć w Białowieskim Parku Narodowym na 10 m) w spróchniałym, martwym drewnie świerku (80%) o pierśnicy ponad 30 cm, osiki i olchy. Średnica otworu dziupli ok. 4–5 cm.
Jeden lęg w roku, 3–5 jaj składanych w pierwszej połowie maja w odstępach jednodniowych. Skorupa biała, gładka z połyskiem, lekko przezroczysta. Ten gatunek dzięcioła, spośród wszystkich, najpóźniej wyprowadza lęgi. Jaja wysiadują obydwoje rodzice przez okres 15 dni i wspólnie opiekują się potomstwem. Pisklęta opuszczają dziuplę po ok. 21–25 dniach (w drugiej połowie czerwca), ale gdy wylecą z niej jeszcze przez ponad miesiąc są dokarmiane przez rodziców.
Pożywienie ptaka: latem owady (przeważnie gąsienice i poczwarki motyli oraz chrząszczy żyjących w lasach) wydobywane spod kory, zimą głównie nasiona roślin. Zdecydowanie preferują jednak pokarm zwierzęcy, a u niektórych populacji stwierdzono brak pożywienia pochodzenia roślinnego nawet w przypadku niekorzystnych warunków środowiskowych np. zimą. W najchłodniejszej porze roku mogą żywić się bowiem żerującymi w drewnie chrząszczami, a dokładniej ich larwami i poczwarkami ukrytymi w głębszych warstwach drewna poza sezonem wegetatywnym.
Dzięcioły trójpalczaste żerują zwykle w dolnej połowie pnia, odłupując płatki kory bez wykuwania w niej głębokich otworów (jak w przypadku dzięcioła dużego i białogrzbietego. W przypadku masowych pojawów szkodników leśnych w konkretnych latach, te zwykle prowadzące samotny tryb życia dzięcioły, gromadzą się licznie w miejscach koncentrowania się łatwo dostępnego pokarmu. Oszacowano, że może zjeść 670 000 korników rocznie (2600 larw dziennie). Korniki są głównym pokarmem w sezonie pozalęgowym. Oprócz tego wyjada kózkowate, ryjkowcowate, błonkówki i pająki. Wypija też soki roślinne – okorowuje drzewo, robi parę rzędów dziurek w korze.
Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową. Wymaga ochrony czynnej. Zagrożony jest niewłaściwą gospodarką leśną. Wskazana jest ochrona starych, dziuplastych drzew. Ocenia się, że w warunkach alpejskich i Puszczy Białowieskiej na danym terenie powinno rosnąć ponad 20 drzew o pierśnicy 21 cm/ha. Jedna para potrzebuje około 200 ha areału, co przekłada się na 4000 martwych świerków.
Źródło: niezalezna.pl
