Czym są mechanizmy obronne i jak się z nimi obchodzić?
Czas świąteczny, zwłaszcza Nowy Rok – to czas bilansów i podsumowań. Już w średniowieczu św. Bernard z Clairvaux twierdził, że prawdziwa znajomość siebie jest pierwszym stopniem w drodze do prawdy. Przy refleksji i wewnętrznym wglądzie wcześniej lub później zderzymy się z odkryciem własnych mechanizmów obronnych.
Czym są mechanizmy obronne?
Mechanizmy obronne są sposobami radzenia sobie z wewnętrznymi konfliktami - po to by ochronić obraz siebie, zmniejszać lęk, frustracje i poczucie winy. Procesy te chronią nas przed niepokojem z zewnętrznym, jak i pochodzących z wewnątrz. Często jesteśmy nieświadomi ich działania bo na ogół są one nawykowe.
W pewnym nasileniu mechanizmy te występują u każdego człowieka i ułatwiają mu dobre funkcjonowanie w jego środowisku, są niezbędne. Mechanizmy obronne są jednak zawsze zniekształceniem oglądu rzeczywistości. Wykorzystywane nadmiernie, nieadekwatnie do sytuacji, mogą utrudniać życie i być przyczyną wielu konfliktów i cierpień.
Mechanizmy obronne mogą być innym ujęciem, schematów myślenia, wynikających z ukształtowanych w dzieciństwie przekonań. W pierwszej kolejności kształtują się mechanizmy bardziej prymitywne i niedojrzałe, później pojawiają się bardziej złożone i dojrzalsze.
Korzystne działanie mechanizmów obronnych
Mechanizmy dostarczają nam iluzji, że kontrolujemy problematyczną sytuację, wtedy gdy kontrola rzeczywista jest z różnych względów niemożliwa.
Iluzoryczna kontrola daje ten sam wynik, co kontrola rzeczywista: zmniejsza niepokój spowodowany przez stres; przywraca nam na nowo równowagę psychiczną; likwiduje wewnętrzne konflikty emocjonalne; rozładowuje frustracje, niezaspokojone potrzeby; pobudza nas w pewnych sytuacjach do specyficznych zachowań, które bronią nas przed wstydem, poczuciem winy, przed obniżeniem dobrego mniemania o sobie; broni nas przed szkodliwym wyrażaniem agresywności i innych prymitywnych impulsów; pozwala nam lepiej zaadoptować się do sytuacji.
Niekorzystne działanie mechanizmów obronnych
Procesy te prowadzą do zachowań dziecięcych, upośledzają umiejętność wglądu w siebie; osoba stosująca mechanizmy obronne nie jest zdolna do realnej oceny siebie, do wartościowania celowości i skuteczności swojego działania.
Działanie pod ich wpływem cechuje przesada i sztywność, brak poczucia odpowiedzialności.
Mogą prowadzić do wytworzenia się „zaklętego kręgu obrony”: obrona stwarza nowe problemy, przed którymi znów musimy się bronić i uruchamiać nowe mechanizmy obronne; w ten sposób może dojść do wytworzenia się specyficznego stylu przystosowania określanego jako "neurotyczny styl życia”.
W wielu sytuacjach blokują powstawanie i rozwój dobrych relacji. Przyczyniają się do zakładania „fałszywych masek” i do życia w szkodliwej iluzji w stosunku do siebie i innych.
Proces wewnętrznego dojrzewania wcześniej czy później prowadzi do odkrywania mechanizmów obronnych. Są sytuacje, kiedy człowiek nie jest jeszcze przygotowany do stawiania czoła tym schematom myślenia i zachowania, wtedy nie należy tego procesu przyśpieszać.
Podstawowe mechanizmy obronne
WYPARCIE - nieprzyjmowanie do świadomości bolesnych zdarzeń lub wspomnień. Usunięcie ze świadomości myśli, uczuć, wspomnień, które przywołują bolesne skojarzenia lub budzą lęk; wyparte myśli istnieją ciągle, są tylko czasowo spychane do nieświadomości, a od czasu do czasu są przywoływane przez jakiś bodziec.
TŁUMIENIE - mechanizm podobny do wyparcia, z tym, że w dużej mierze człowiek zdaje sobie z niego sprawę ; uświadamia sobie, że nie chce o pewnych sprawach mówić czy myśleć; świadomie odkłada na jakiś czas myślenie o niepokojących go problemach, pragnieniach, uczuciach lub doświadczeniach.
ZAPRZECZANIE - udawanie, że sytuacja zagrażająca, wzbudzająca lęk nie istnieje; że nic takiego się nie stało (w stosunku do przykrych wydarzeń), że to, co robię, nie jest groźne. Utrata kontaktu z rzeczywistością.
PROJEKCJA - przypisywanie drugiej osobie własnych uczuć, zachowań, impulsów, które są źródłem zagrożenia, są niepożądane, nieakceptowane; osoba, która lęka się swoich własnych agresywnych impulsów, zmniejsza swój niepokój przez przypisanie agresywności innej osobie.
RACJONALIZACJA - używanie usprawiedliwień dla nieakceptowanego zachowania i niepowodzeń; przeinterpretowanie lub przewartościowanie doświadczenia w taki sposób, że staje się ono mniej dotkliwe i obciążające samoocenę; mechanizm ten pozwala znaleźć wyjście z trudnej sytuacji i zaoszczędzić sobie negatywnych odczuć; wadą jego jest to, że praktycznie wszystko można sobie zracjonalizować i usprawiedliwić.
INTELEKTUALIZACJA - polega na uciekaniu od rzeczywistych przykrych zdarzeń do przestrzeni abstrakcyjnej, dzięki czemu następuje ich odrealnienie.
REGRESJA - w obliczu zagrożeń pojawia się zachowanie infantylne. Ucieczka do dziecięcych reakcji jest nieadekwatna i nieskuteczna.
REAKCJA UPOZOROWANA - zastępowanie własnych myśli lub uczuć w stosunku do jakiejś osoby, których nie jesteśmy w stanie zaakceptować, myślami, uczuciami, zachowaniami diametralnie przeciwnymi do odczuwanych rzeczywiście; przesadna uprzejmość, opieka, zainteresowanie, wylewne gratulacje sukcesu itd.
ACTING OUT – rozładowanie napięcia w sposób destrukcyjny i niszczący osobę i jej relacje. Zachowania impulsywne, "wybuchy" złego humoru, zadawanie sobie fizycznego bólu czy używanie narkotyków, agresja skierowana na zewnątrz, upicie się, ucieczka w seks, w gry hazardowe itp.
IZOLACJA - oddzielenie myśli od towarzyszących im uczuć, które zostają stłumione; w wyniku tego procesu traci się kontakt z uczuciami związanymi z danym wydarzeniem (wypadkiem, innym wydarzeniem traumatycznym).
Jak rodzić sobie z mechanizmami obronnymi?
Uświadomienie sobie najbardziej szkodliwych mechanizmów obronnych i świadoma rezygnacja z nich pozwoli nam żyć bardziej w pełni i w prawdzie.
W pewnym zakresie możemy modyfikować mechanizmy obronne przez ponowny powrót do doświadczeń z dzieciństwa i przepracowywanie konfliktów wewnętrznych.
Nie wyrażone i tłumione emocje działają przeciw nam. Rzeczywistość przez nas odbierana jest projekcją filmu, na ekranie naszych emocji, uczuć, wspomnień, wyobrażeń, myśli. Projekcja odbywa się przez pryzmat ostatnich doświadczeń i momentu, w jakim znajdujemy się aktualnie w życiu.
Warto spróbować dostrzec emocje, które na co dzień wypieramy. To może choćby na chwilę rozbroić niektóre mechanizmy obronne. Możemy wyzwolić się od przyrośniętych do nas schematów, masek. Możemy być bardziej tu i teraz. Możemy zapanować nad złym nastrojem, przygnębieniem, możemy rozluźnić się być bliżej rzeczywistości.
Ważne jest spotkanie z własnymi emocjami, wyrażenie ich i zaakceptowanie w bezpiecznych warunkach.
Źródło: niezalezna.pl
