Zgodnie z przepisami obowiązującej obecnie Konstytucji Apostolskiej Jana Pawła II „Universi dominici gregis” aby wybór papieża mógł zostać uznany za ważny, wymagane jest, aby kandydat uzyskał większość przynajmniej dwóch trzecich głosów kardynałów-elektorów. Konstytucja przewiduje także przypadki, gdy liczba elektorów jest niepodzielna na trzy równe części i stanowi, że w takim przypadku wymagany jest jeden głos więcej.
W skład konklawe wchodzą kardynałowie-elektorzy, czyli ci, którzy w momencie powstania wakatu na Stolicy Piotrowej nie ukończyli jeszcze 80 roku życia.
Obecnie uprawnienia elektorskie posiada 135 kardynałów. 108 z nich kreował Franciszek, 22 Benedykt XVI, a 5 - Jan Paweł II.
Już wiadomo jednak, że na konklawe z powodu problemów ze zdrowiem nie uda się hiszpański kardynał Antonio Canizares.
Trzy etapy głosowania
Sama procedura głosowania jest niezwykle skomplikowana i została podzielona na trzy etapy, nazywane po łacinie: Antescrutinium, Scrutinium vere proprieque i Post-scrutinium. W pierwszej fazie kardynał diakon losuje nazwiska trzech liczących głosy (skrutatorzy), trzech rewizorów i trzech osób (Infirmarii), powołanych do ewentualnego zebrania głosów od nieobecnych w kaplicy chorych kardynałów, przebywających w watykańskim hotelu, Domu Świętej Marty. Następnie ceremoniarze wręczają każdemu elektorowi karty do głosowania z napisem: „Eligo in Summum Ponteficem”.
Wówczas rozpoczyna się faza druga i właściwe głosowanie. Każdy kardynał w sekrecie pisze na kartce nazwisko kandydata, którego popiera, a następnie składa kartkę na pół i trzymając ją w górze podchodzi do urny do głosowania, ustawionej przy ołtarzu. Kładzie kartkę na specjalnej tacy, znajdującej się nad urną, a po jej obróceniu kartka dołącza do pozostałych głosów znajdujących się w urnie. Podczas wrzucania głosu do urny kardynał wypowiada słowa:
„Powołuję na świadka Chrystusa Pana, który mnie osądzi, że mój głos jest dany na tego, który - według woli Bożej - powinien być moim zdaniem wybrany”.
Ostatnia faza wyboru papieża obejmuje liczenie głosów, ich kontrolę i spalenie kart. Po zakończeniu głosowania skrutatorzy siadają za stołem ustawionym przed ołtarzem; pierwszy z nich bierze kartkę, otwiera ją i przekazuje następnemu liczącemu. Ten podaje ją trzeciemu skrutatorowi, który głośno i wyraźnie czyta nazwisko. Skrutatorzy sumują liczbę oddanych głosów i odnotowują je na arkuszu. Ostatni ze skrutatorów przebija każdą kartę igłą w punkcie, w którym znajduje się słowo „Eligo” i nawleka je na nitkę. Konstytucja Apostolska „Universi dominici gregis” wymaga, aby kardynałowie przekazali kamerlingowi także wszelkie pisma i notatki sporządzone w czasie konklawe. Muszą one zostać spalone razem z kartami do głosowania, a dym który powstaje podczas ich spalania obwieszcza zgromadzonym na placu św. Piotra czy papież został już wybrany, czy potrzebne będą kolejne głosowania. Po zakończeniu wyboru kardynał kamerling musi zredagować sprawozdanie, w którym zapisze wynik głosowania każdej sesji. Dokument ten zostanie później przekazany papieżowi.
Co ciekawe kardynałowie nie muszą wybierać papieża tylko spośród siebie. Zgodnie z Konstytucją Apostolską mogą oni oddać swój głos na tego, „kogo uznają uznają za bardziej godnego od innych do owocnego i skutecznego zarządzania Kościołem powszechnym”. Zgodnie z przepisami przyszły papież nie musi nawet posiadać sakry biskupiej. Na taką ewentualność Konstytucja przewiduje specjalną procedurę, która zakłada, że natychmiastowe udzielenie elektowi święceń biskupich.
Sede vacante
Śmierć lub rezygnacja z pełnionego urzędu papieża rozpoczyna okres sede vacante, czyli nieobsadzenia papieskiego tronu. Tymczasową władzę w Stolicy Apostolskiej pełni kolegium kardynalskie na czele z jego dziekanem - obecnie jest kard. Giovanni Batista Re, choć jego kadencja, ustalona w 2022 r., dobiegła końca w połowie stycznia 2025 r. Kolegium ma jednak ograniczoną władzę, dotyczącą przede spraw bieżących i pilnych, i nie może wchodzić w kompetencje przynależne papieżowi.
Administracją watykańską kieruje z kolei w okresie sede vacante kardynał kamerling, którym obecnie jest kard. Kevin Farrell. Kamerling odpowiedzialny jest także za stwierdzenie i ogłoszenia zgonu papieża, a także za zniszczenie papieskich pieczęci i pierścienia rybaka.
Wybór nowego papieża
Konklawe zwoływanie jest zazwyczaj po 15 dniu od śmierci lub rezygnacji papieża. Ile trwa konklawe? Nie ma przyjętych z góry terminów, choć w ostatnim stuleciu liczba dni głosowania nie przekraczała pięciu, a liczba głosowań - 11 (1958, wybrano wówczas Jana XXIII).
Franciszek został wybrany w 2013 r. podczas piątego głosowania
Konklawe odbywa się w kaplicy Sykstyńskiej i to właśnie biały dym nad tą budowlą informuje o wyborze nowego papieża. Kolejnym znakiem obwieszczającym decyzję elektorów jest bicie dzwonów w bazylice św. Piotra.
Wówczas z balkonu bazyliki watykańskiej, kardynał protodiakon - obecnie Dominique Mamberti - obwieszcza wybór w formule rozpoczynającej się od zwrotu "Annuntio vobic gaudium magnum - habemus papam", a następnie podaje imię i nazwisko wybranego kardynała, a także imię, jakie przyjął jako papież.
