Celiakia - objawy i metody leczenia. Jak wygląda życie bez glutenu?

Jakie są przyczyny celiakii?

Gluten jest frakcją białek występująca w ziarnach zbóż – pszenicy (gliadyna), żyta (sekalina), jęczmienia (hordeina). W celiakii dochodzi do nieprawidłowej reakcji organizmu na gluten zawarty w pożywieniu. Przedostaje się on pod błonę śluzową jelita cienkiego i wywołuje reakcję zapalną prowadzącą do zaniku kosmków jelitowych. Ich zanik zakłóca z kolei zdolność jelita do przyswajania składników odżywczych. Dodatkowo organizm tworzy przeciwciała skierowane przeciw gliadynie i transglutaminazie tkankowej – enzymowi obecnemu w nabłonku kosmków jelitowych.

W konsekwencji układ odpornościowy identyfikuje gluten jako swego rodzaju zagrożenie dla całego organizmu i reaguje odczynem zapalnym. Dlaczego tak się dzieje? Przyczyna nie jest do końca znana. Podejrzewa się, że do nietolerancji glutenu są predyspozycje genetyczne i czynniki środowiskowe.

Choroba może ujawnić się w czasie ciąży, przez biegunkę podróżnika, przez grypę żołądkową o ostrym przebiegu, a nawet przez zabieg chirurgiczny w obrębie przewodu pokarmowego. Od wystąpienia objawów do postawienia diagnozy może minąć nawet do około 10 lat.

Jakie są objawy celiakii?

Na celiakię może wskazywać wiele objawów, które dodatkowo różnią się w zależności od momentu ujawnienia się choroby.

Objawy celiakii u dorosłych zwykle są pozajelitowe:

• objawy ze strony przewodu pokarmowego
• przewlekła biegunka
• ból brzucha
• niedożywienie lub zmniejszenie masy ciała
• nawracające afty jamy ustnej
• wymioty
• objawy zespołu jelita drażliwego
• zaparcia (rzadko)
• stłuszczeniowe zapalenie wątroby
• opryszczkowate zapalenie skóry (choroba Duhringa)
• objawy niedokrwistości
• opóźnienie dojrzewania płciowego (w tym opóźnienie pierwszej miesiączki)
• objawy ze strony układu nerwowego
• inne objawy
• padaczka
• migrena
• depresja
• zaburzenia koordynacji ruchowej
• osłabienie mięśniowe
• nadmierny skurcz mięśni
• niski wzrost

Celiakia u dzieci najczęściej objawia się:

• bardzo obfitymi, cuchnącymi, szarożółtymi, lśniącymi stolcami, występującymi do 3-4 razy na dobę. Zawierają one niestrawione resztki pokarmowe oraz znaczną ilość nieprzyswojonych tłuszczów.
• dziecko jest blade, wychudzone, ma charakterystyczny, duży, wydęty brzuch i cienkie kończyny (przyjmuje postać kobiety ciężarnej).
• zmiana zachowania – dziecko jest rozdrażnione, apatyczne, płaczliwe, traci łaknienie, trudno nawiązuje kontakt z otoczeniem.
• zahamowanym rozwojem psychofizycznym – niedoborem masy ciała i deficytem wzrostu.

Jak zdiagnozować celiakię?

Zdiagnozowanie dorosłych polega na badaniu histopatologicznym, zarówno do potwierdzenia jak i wykluczenia celiakii. Inaczej jest u dzieci i młodzieży. Jeśli pojawią się charakterystyczne objawy można odstąpić od wykonania biopsji. Ważne jest, żeby przed rozpoczęciem diagnostyki nie przechodzić na dietę bezglutenową, ponieważ ograniczenie spożycia glutenu może uniemożliwić prawidłową diagnozę.

Badania na celiakię:

• niedokrwistość z niedoboru żelaza (jest to częsty objaw u dorosłych)
• zmniejszenie stężenia żelaza, kwasu foliowego, wapnia, witaminy D i witaminy B12 w surowicy
• zwiększenie aktywności aminotransferaz w surowicy
• zbyt mała ilość białka we krwi

Wykonuje się również badania serologiczne, gdzie chorobę potwierdza obecność autoprzeciwciał przeciwko transglutaminazie tkankowej i przeciwendomyzjalnych. Testy te wykonuje się w ramach badań przesiewowych u osób z podejrzeniem celiakii lub u osób z grup ryzyka i jako ocenę przestrzegania diety bezglutenowej.
W diagnostyce choroby trzewnej używa się też badań genetycznych. Pokazują one predyspozycję genetyczną do zachorowania na celiakię poprzez obecność lub brak, pewnych antygenów- są to antygeny zgodności tkankowej HLA-DQ2 lub DQ8. Z racji tego, że występują one u 90-95% chorych na celiakię, ich nieobecność właściwie wyklucza rozpoznanie choroby.

Badania genetyczne wykonuje się u:

• osób, u których są wątpliwości diagnostyczne, np. ujemny wynik badania serologicznego oraz niecharakterystyczne zmiany w badaniu histologicznym błony śluzowej jelita cienkiego
• osób, u których stwierdza się typowe objawy i potwierdzono obecność charakterystycznych przeciwciał – w celu potwierdzenia diagnozy bez wykonywania biopsji
• w celu wykluczenia celiakii lub ryzyka zachorowania u osób z grupy ryzyka, np. u chorych na cukrzycę typu 1

Jednym z ważniejszych badań w diagnostyce celiakii jest gastroskopia. W jej trakcie ogląda się błonę śluzową jelita cienkiego oraz pobiera wycinki do badania. Charakterystyczną cechą choroby widoczną w badaniu histopatologicznym jest zanik kosmków jelitowych.

Jak wygląda leczenie celiakii?

Pełne wyleczenie celiakii nie jest możliwe, ale wprowadzenie restrykcyjnej diety daje poprawę stanu zdrowia. Dieta bezglutenowa polega na bezwzględnym wykluczeniu pszenicy z jadłospisu chorego. Zazwyczaj poprawa zdrowia widoczna jest już po 2 tygodniach. 
Pamiętajmy jednak, że nie ma wskazań medycznych, ani potrzeby do wykluczania glutenu z życia zdrowej osoby. 

WAŻNE:

Za produkty bezglutenowe uznaje się te produkty, w których zawartość glutenu jest mniejsza niż 20 mg/kg – są one opatrzone międzynarodowym symbolem przekreślonego kłosa. Znak ten informuje, że firma produkująca taki produkt ma specjalny certyfikat i jest poddawana regularnej kontroli. Zasady te reguluje Rozporządzenie Komisji Europejskiej nr 41/2009 z dnia 20 stycznia 2009 dotyczące składu i etykietowania środków spożywczych odpowiednich dla osób nietolerujących glutenu.

Produkty, które zawierają gluten:

• pszenica (również orkisz)
• jęczmień
• żyto
• owies (chociaż zdania są podzielone – właściwie jest on dobrze tolerowany przez chorych na celiakię, ale nie są znane odległe tego skutki; poza tym istnieje ryzyko jego zanieczyszczenia przez gluten z innych zbóż. Z tego właśnie powodu w Polsce zaleca się jego eliminację z diety)
• pieczywo wypiekane z mąk zawierających gluten
• zwykłe makarony
• kasza manna i jęczmienna
• pęczak, płatki owsiane
• ciasta, herbatniki i słodycze zawierające gluten

Produkty bezglutenowe to m.in.:

• kukurydza i skrobia kukurydziana (ale już kukurydziane płatki śniadaniowe mogą zawierać słód jęczmienny, a mąka kukurydziana dostępna w ogólnej sprzedaży może być zanieczyszczona glutenem)
• ryż (biały i brązowy), płatki ryżowe, skrobia ryżowa
• ziemniaki i skrobia ziemniaczana
• soja, soczewica, groch, fasola
• proso i kasza jaglana z prosa
• gryka i kasza gryczana
• tapioka i skrobia z tapioki
•  amarantus, sorgo
• maniok
•  orzechy
• nieprzetworzone mięso i ryby
• jaja
• owoce i warzywa (świeże, mrożone, konserwowane bez dodatków)
• mleko (świeże, w kartonie i w proszku), kefir, maślanka, jogurt naturalny, nieprzetworzony ser biały i żółty, śmietana
• masło, smalec, margaryna, olej roślinny, oliwa z oliwek
• cukier, dżemy, miód, landrynki, kisiele i budynie domowe z mąki ziemniaczanej, ciasta i ciastka opatrzone symbolem „przekreślonego kłosa” lub upieczone z bezglutenowych produktów
• herbata, kawa, soki owocowe, wody mineralne, kompoty, napary z ziół, czyste alkohole (ale nie piwo!)
• sól, pieprz, zioła, ocet winny i jabłkowy, bezglutenowy sos sojowy
• bezglutenowy proszek do pieczenia, soda spożywcza

U chorych poza wykluczeniem glutenu z jadłospisu może być (ale nie musi) konieczna suplementacja żelazem, kwasem foliowym, wapniem i witaminą B12. 
Do badań jakie należy regularnie wykonywać co 6-12 miesięcy dochodzi ocena sposobu żywienia i stanu odżywienia oraz badania na obecność przeciwciał.

Powikłania celiakii:

• powikłania ze strony przewodu pokarmowego
• rak gardła, przełyku lub jelita cienkiego
• chłoniak jelita cienkiego
• celiakia oporna na leczenie – objawy choroby utrzymują się pomimo przestrzegania diety bezglutenowej; najczęściej powodem jest wrzodziejące zapalenie jelita cienkiego lub chłoniak jelita
• ze strony układu krwiotwórczego
• chłoniak nieziarniczy
• powiększenie śledziony
• ze strony układu moczowo-płciowego
• niepłodność
• poronienia nawykowe
• poród przedwczesny
• przedwczesna menopauza
• ze strony układu kostno-stawowego
• osteoporoza
• patologiczne złamania

Nieleczona celiakia u dzieci i nieprzestrzegających diety może dochodzić do niedożywienia i niedostatecznego rozwoju fizycznego. Z kolei u dzieci w okresie intensywnego rozwoju układu nerwowego, może dojść do trwałego upośledzenie umysłowego.

 

Źródło: niezalezna.pl, medicover.pl, celiakia.pl

#objawy celiakii #zdrowie #porady #celiakia