Procesy zdrajców-targowiczan

Większość czołowych przywódców konfederacji targowickiej zostało skazanych na śmierć i powieszonych podczas insurekcji kościuszkowskiej. W Wilnie sąd kryminalny skazał na powieszenie hetmana wielkiego litewskiego Szymona Kossakowskiego, a wyrok wykonano publicznie 25 kwietnia 1794 na placu przed ratuszem. Niektórzy targowiczanie zginęli zabici przez wzburzony lud Warszawy.

Sąd Kryminalny w Warszawie, jak pisze Kazimierz Bartoszewicz w „Dziejach insurekcji kościuszkowskiej” sprawę… 

…załatwił krótko – dowody zdrady były zbyt jawne. Wystarczała już wprawdzie zupełnie cała działalność oskarżonych, ale potępiły ich jeszcze znalezione w papierach ambasady rosyjskiej (18 kwietnia wojsko polskie zdobyło w Warszawie budynek ambasady, w którym znaleziono m.in. tajne archiwum posłów rosyjskich od roku 1763, zawierające pełne listy Polaków „patriotów” opłacanych przez Rosję przyp. red.) kwity na pensye i datki pobierane od Katarzyny. Oskarżeni bronili się w obszernych i zręcznych przemówieniach, ale nie zdołali się oczyścić.

Sąd uznał, iż:

Wzgardziwszy imieniem Polaków i wolnych obywateli… hojnie od własnej Ojczyzny urzędami, dochodami obdarzeni, zupełnie i całkowicie na usługi potencyi zagranicznej rosyjskiej zaprzedali się, a nawet wtenczas, kiedy naród polski, od obcego jarzma oswobodzony, sam sobie na wielkim Sejmie Czteroletnim prawa uchwalał… i najsurowsze kary na tych, którzyby za pieniądze, przeciw własnemu krajowi służyć ważyli się, stanowił, – … pensyę od dworu petersburskiego pobierać nie wzdrygali się.

Wymieniwszy szczegółowe kwoty, pobrane przez oskarżonych za Sejmu Grodzieńskiego, sąd oświadczał, że obwinieni w tym czasie 

najsilniej żądania i życzenia ministra dworu petersburskiego i sami przez siebie i przez dostawionych przez siebie posłów, wprowadzając i popierając, stali się narzędziem i przyczyną, że kraj polski… na nowo z obszernych prowincyj został ogołocony, siła zbrojna, tak wszelkim staraniem i kosztem wskrzeszona, znowu rozbrojona, wojsko Rzeczpospolitej w znacznej części sąsiadowi wydane; prawa sejmu wolnego z gruntu wywrócone, imię nawet jego na haniebne zamienione.

Wobec tego wszystkiego Sąd Kryminalny uznał i ogłosił obwinionych „za nieprzyjaciół Ojczyzny i zdrajców Rzeczpospolitej”, osądził ich „od wszelkiej czci, sławy i bezpieczeństwa” i skazał na śmierć przez powieszenie „jako niegodnych społeczeństwa ludzkiego i owszem onemu wielce szkodliwych”.

9 maja 1794 r. na Rynku Starego Miasta w Warszawie przed ratuszem powieszeni zostali publicznie przywódcy konfederacji: hetman wielki koronny Piotr Ożarowski, marszałek Rady Nieustającej Józef Ankwicz i hetman polny litewski Józef Zabiełło. Czwarty skazany, biskup inflancki Józef Kazimierz Kossakowski, po zdjęciu święceń kapłańskich został powieszony przed kościołem św. Anny.

Sąd skazał również Stanisława Szczęsnego Potockiego, Franciszka Ksawerego Branickiego, Seweryna Rzewuskiego, Jerzego Wielhorskiego, Antoniego Polikarpa Złotnickiego, Adama Moszczeńskiego, Jana Zagórskiego i Jana Suchorzewskiego na karę śmierci przez powieszenie, wieczną infamię, konfiskatę majątków i utratę wszystkich urzędów. Wobec nieobecności skazanych, wyrok wykonano in effigie 29 września 1794.

Z kolei 28 czerwca 1794 r. wzburzony lud warszawski dokonał samosądów na innych członkach konfederacji targowickiej. Przed kościołem św. Anny przy Krakowskim Przedmieściu powieszeni zostali: biskup wileński Ignacy Massalski, kasztelan przemyski Antoni Czetwertyński, poseł do Turcji Karol Boscamp-Lasopolski, szambelan Stefan Grabowski, instygator królewski Mateusz Roguski, szpieg rosyjski Marceli Piętka, adwokat Piotr Wulfers i instygator sądów kryminalnych Józef Majewski.

 

Źródło: Kazimierz Bartoszewicz „Dzieje insurekcji kościuszkowskiej”

#śmierci #wyrok #sąd #zdrada #targowiczanie