Zespół PANDS – co to jest, dlaczego chorują na to dzieci i jakie są skutki?

Czym jest zespół PANDS?

Zespół PANDAS (Pediatric Autoimmune Neuropsychiatric Disorders Associated with Streptococcal Infections) to rzadki, kontrowersyjny obszar medycyny, który jest związany z niektórymi infekcjami bakteryjnymi, zwłaszcza infekcjami paciorkowcami grupy A (GAS). Zespół PANDAS został po raz pierwszy opisany przez lekarzy w latach 90. XX wieku i budzi wiele dyskusji w środowisku medycznym.

Dzieci z zespołem PANDAS mogą wykazywać nagłe zmiany w zachowaniu, które obejmują tiksy, obsesyjno-kompulsywne zaburzenia, problemy z koncentracją, nadmierną pobudliwość oraz problemy z jedzeniem i snem. Objawy te przypominają te związane z zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi i zespołem nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD).

Jedna z teorii dotyczących zespołu PANDAS mówi, że jest to wynik autoimmunologicznej reakcji organizmu na infekcję paciorkowcową. Teoretycznie, układ odpornościowy atakuje nie tylko bakterie, ale także komórki zdrowego organizmu, zwłaszcza w obszarze mózgu, co prowadzi do objawów neuropsychiatrycznych.

Zespół PANDAS – przyczyny

Zespół PANDAS wiąże się z infekcjami paciorkowcami grupy A (GAS), zwłaszcza zakażeniem bakterią Streptococcus pyogenes. Chociaż mechanizmy dokładne nie są jeszcze w pełni zrozumiane, istnieje teoria immunologiczna sugerująca, że zespół PANDAS może być spowodowany nieprawidłową reakcją układu odpornościowego na infekcję paciorkowcową. 

Przechorowanie infekcji paciorkowcowej, zwłaszcza spowodowanej przez bakterię Streptococcus pyogenes, jest uznawane za bezpośrednią przyczynę wystąpienia zespołu PANDAS. Bakteria ta jest odpowiedzialna za różne choroby, takie jak angina paciorkowcowa czy szkarlatyna i występuje często u dzieci w wieku od 3 do 15 lat.

Chociaż dokładny mechanizm, który prowadzi do rozwoju zespołu PANDAS po infekcji paciorkowcowej, nie jest jeszcze w pełni poznany, istnieje teoria sugerująca związek z reakcją autoimmunologiczną. Po przebyciu infekcji paciorkowcowej układ odpornościowy produkuje przeciwciała, które w wyniku mimikry molekularnej (podobieństwa struktury antygenów bakteryjnych do struktur własnych komórek) mogą skierować się przeciwko komórkom własnego organizmu, zwłaszcza w obszarze mózgu.

W przypadku zespołu PANDAS, te przeciwciała są podejrzewane o atakowanie struktur mózgu, co może skutkować wystąpieniem objawów neuropsychiatrycznych. Obszary mózgu, które są potencjalnie zaangażowane, obejmują m.in. jądro prążkowane i gałkę blade.
Dlatego też zespół PANDAS jest rozumiany jako choroba o podłożu immunologicznym, gdzie nieprawidłowa reakcja układu odpornościowego na infekcję paciorkowcową prowadzi do powstania objawów neuropsychiatrycznych.

Objawy zespołu PANDAS

• Tiksy i ruchy niekontrolowane - dzieci z zespołem PANDAS mogą doświadczać nagłych i niekontrolowanych ruchów, zwanych tikami. Mogą to być migotliwe ruchy twarzy, mruganie oczami czy nagłe ruchy kończyn.
• Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne (OCD) - objawy związane z obsesyjno-kompulsywnymi zaburzeniami są powszechne u dzieci z zespołem PANDAS. Dziecko może przejawiać uporczywe myśli (obsesyjne) i wykonywać powtarzalne ruchy lub czynności (kompulsje).
• Zmiany nastroju i zachowania - dzieci z zespołem PANDAS mogą wykazywać nagłe zmiany nastroju, takie jak drażliwość, lęk czy nadmierna pobudliwość. Mogą również mieć trudności w koncentracji.
• Problemy związane z jedzeniem i snem - niektóre dzieci doświadczają trudności związanych z jedzeniem, takie jak wybredność żywieniowa, a także problemy ze snem, takie jak bezsenność.

Diagnoza zespołu PANDAS

• Historia kliniczna - diagnoza zespołu PANDAS zaczyna się od dokładnego zebrania historii klinicznej pacjenta, zwłaszcza związanej z infekcjami paciorkowców.
• Badanie fizyczne - lekarz przeprowadza badanie fizyczne, oceniając obecność tików, zmian w zachowaniu i innych objawów.
• Badania laboratoryjne - badania krwi mogą być przeprowadzone w celu potwierdzenia obecności infekcji paciorkowcowej oraz do zidentyfikowania ewentualnych markerów autoimmunologicznych.
• Konsultacja psychiatryczna - wskazane jest skonsultowanie się z psychiatrą, który oceni objawy neuropsychiatryczne i pomoże ustalić diagnozę.

Leczenie zespołu PANDAS

Leczenie zespołu PANDAS obejmuje przede wszystkim terapie mające na celu kontrolowanie objawów, a także, w niektórych przypadkach, antybiotyki w celu zwalczania infekcji paciorkowcowej. Ważne jest, aby zdiagnozować i leczyć zespół PANDAS we wczesnym stadium, aby minimalizować wpływ objawów na rozwój dziecka. Jednakże, ze względu na brak jednoznacznych wytycznych i wciąż trwające debaty, zespół PANDAS pozostaje obszarem intensywnych badań i dyskusji w świecie medycyny.

• Antybiotyki - w przypadku potwierdzenia obecności infekcji paciorkowcowej, leczenie antybiotykami może być zalecane w celu zwalczania bakterii i zmniejszenia reakcji autoimmunologicznej.
• Terapia psychologiczna - terapie behawioralne, takie jak terapia poznawczo-behawioralna, może pomóc w zarządzaniu objawami obsesyjno-kompulsywnymi i innymi zaburzeniami neuropsychiatrycznymi.
• Leczenie objawowe - leki przeciwbólowe, leki przeciwwymiotne czy leki uspokajające mogą być stosowane w zależności od konkretnych objawów.
• Terapia zintegrowana - w skomplikowanych przypadkach zaleca się podejście zintegrowane, łączące leczenie medyczne i psychologiczne.

Jak wygląda terapia zespołu PANDS

Leczenie zespołu PANDAS obejmuje różnorodne terapie, które mają na celu zarządzanie objawami neuropsychiatrycznymi oraz kontrolowanie infekcji paciorkowcowej. 

Antybiotykoterapia

• Cel: Leczenie infekcji paciorkowcowej.
• Mechanizm: Antybiotyki, zwłaszcza penicylina lub amoksycylina, są stosowane w celu zwalczania bakterii paciorkowca grupy A.
• Uwagi: Ważne jest, aby antybiotyki były stosowane zgodnie z zaleceniami lekarza i przez cały okres leczenia.

Leczenie objawowe

• Cel: Zarządzanie objawami neuropsychiatrycznymi.
• Mechanizm: Stosowanie leków takich jak leki przeciwbólowe, leki przeciwwymiotne, czy leki uspokajające w zależności od konkretnych objawów.
• Uwagi: Leki te są stosowane w celu złagodzenia dolegliwości, takich jak ból, nudności czy nadmierna pobudliwość.

Terapia behawioralna

• Cel: Zarządzanie obsesyjno-kompulsywnymi objawami.
• Mechanizm: Terapie behawioralne, zwłaszcza terapia poznawczo-behawioralna (CBT), pomagają dziecku radzić sobie z obsesyjnymi myślami i kompulsywnymi działaniami.
• Uwagi: CBT może być skutecznym narzędziem w redukcji objawów obsesyjno-kompulsywnych.

Terapia plazmaferezy

• Cel: Oczyszczenie krwi z czynników autoimmunologicznych.
• Mechanizm: Plazmafereza polega na oddzieleniu osocza krwi od komórek krwi i zastąpieniu go substytutem. Może pomóc w eliminacji antyciał i toksyn z krwi.
• Uwagi: Jest to terapia stosowana w bardziej zaawansowanych przypadkach.

Leczenie immunomodulacyjne

• Cel: Modyfikacja odpowiedzi immunologicznej.
• Mechanizm: Leki immunomodulacyjne, takie jak kortykosteroidy, mogą być stosowane w celu zmniejszenia reakcji autoimmunologicznej.
• Uwagi: Stosowanie tych leków wymaga monitorowania ze względu na potencjalne skutki uboczne.

Wsparcie Psychologiczne

• Cel: Pomoc w radzeniu sobie z emocjonalnymi aspektami choroby.
• Mechanizm: Psychoterapia może być użyteczna dla pacjentów i ich rodzin, pomagając im zrozumieć i radzić sobie z trudnościami związanymi z zespołem PANDAS.
• Uwagi: Wsparcie psychologiczne może być kluczowe dla skutecznego zarządzania chorobą.

Monitorowanie długoterminowe

• Cel: Ścisłe monitorowanie pacjenta po zakończeniu leczenia.
• Mechanizm: Regularne badania i ocena objawów są kluczowe dla utrzymania stanu zdrowia pacjenta po zakończeniu aktywnego leczenia.
• Uwagi: Leczenie zespołu PANDAS jest indywidualizowane, a podejście długoterminowe wymaga współpracy zespołu medycznego.