Instytut Pamięci Narodowej starania o uzyskanie zgód na prowadzenie prac poszukiwawczych i ekshumacyjnych na terytorium Ukrainy rozpoczął w 2017 r. (po nowelizacji ustawy o IPN w 2016 r. i utworzeniu Biura Poszukiwań i Identyfikacji). Należy podkreślić, że wnioski na prowadzenie prac poszukiwawczych i ekshumacyjnych w Ukrainie były składane zgodnie z wytycznymi przesłanymi do IPN m.in. za pismami Ambasadora Ukrainy w Warszawie z dnia 13 lipca 2017 r. znak 6137/24-800-1163 oraz Ministra Kultury, Młodzieży i Sportu Ukrainy z dnia 24 września 2019 r. znak 02-20/03 (skany w załączeniu).
Ze względu na skomplikowaną procedurę wnioskowania i specyfikę procedowania przez stronę ukraińską wniosków IPN o zgodę na prowadzenie prac poszukiwawczych i ekshumacyjnych, nie sposób przedstawić ogólnej liczby wniosków i ich statusu, bez informacji uzupełniającej. Należy mieć na uwadze, że wnioski są składane na okres jednego roku, stąd brak rozpatrzenia wniosku w danym roku kalendarzowym skutkuje koniecznością ponowienia wniosku w roku następnym. Należy też oddzielić wnioskowanie kierowane drogą dyplomatyczną do organów administracji na szczeblu centralnym, od wniosków administracyjnych składanych do właściwych organów ukraińskiej administracji lokalnej przez ukraińskiego partnera IPN posiadającego uprawnienia do prowadzenia badań archeologicznych.
W latach 2017-2024 IPN wystosował do organów ukraińskiej administracji 9 oficjalnych wniosków ogólnych, które obejmowały uzgodnienie możliwości prowadzenia prac poszukiwawczych i ekshumacyjnych łącznie w 65 lokalizacjach (miejsca powtarzały się w związku z koniecznością ponawiania wniosków). Liczba ta nie obejmuje szeregu wniosków administracyjnych o zezwolenie na prowadzenie prac archeologicznych i ekshumacyjnych składanych w tym czasie przez ukraińskiego partnera IPN do właściwych organów ukraińskiej administracji.
Ze względu na demontaż pomnika UPA w Hruszowicach w kwietniu 2017 r., Ukraina ogłosiła „zakaz” prowadzenia prac poszukiwawczych przez IPN na Ukrainie. Na złożone w lutym i kwietniu wnioski, oficjalnej odpowiedzi nigdy nie uzyskano. Prace w Łucku strona ukraińska przeprowadziła samodzielnie.
W wyniku uzgodnień politycznych na szczeblu prezydentów obu państw, IPN uzyskał zgodę na przeprowadzenie prac poszukiwawczych w 2 spośród wyżej wnioskowanych miejsc: we Lwowie Zboiskach i Lwowie Hołosku. Wnioski złożone na szczeblu lokalnym przez ukraińskiego partnera IPN zostały zaakceptowane. Prace zostały przeprowadzone w listopadzie 2019 r. i zakończyły się odnalezieniem szczątków żołnierzy WP poległych w 1939 r. Ekshumacja zgodnie z ukraińskim prawem wymagała złożenia kolejnych wniosków (złożono je 10 marca 2020 r.)
1. Huta Pieniacka, obwód lwowski
Prace poszukiwawcze ofiar akcji pacyfikacyjnej polskiej ludności cywilnej z 28 lutego 1944, w wyniku której śmierć poniosło około 1000 osób. Zbrodni dokonali, według śledztwa IPN, ukraińscy żołnierze 4 Pułku Policyjnego SS 14 Dywizji SS „Galizien”, pod dowództwem niemieckiego kapitana, wraz z okolicznym oddziałem Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA) i oddziałem paramilitarnym składającym się z nacjonalistów ukraińskich, pod dowództwem Włodzimierza Czerniawskiego.
Status wniosku – 18 lutego 2020 r. w Wydziale Architektury administracji lwowskiej złożono wniosek o prace poszukiwawcze. 15 kwietnia 2020 organ administracji przesłał wniosek do zaopiniowania do Ministerstwa Kultury, Młodzieży i Sportu Ukrainy oraz do Ukraińskiego Instytutu Pamięci Narodowej; odpowiedzi ani zgody na prace poszukiwawcze nie uzyskano.
2. Stanisłówka, obwód lwowski
Prace poszukiwawcze szczątków dwóch żołnierzy Armii Krajowej (znanych z imienia, nazwiska i stopnia) z oddziału ppor. Onufrego Kuźniara „Popiela”, obrońców wsi poległych podczas jej obrony w 1944 r.
Status wniosku – 18 lutego 2020 r. w Wydziale Architektury administracji lwowskiej złożono wniosek o prace poszukiwawcze; 15 kwietnia 2020 organ administracji przesłał wniosek do zaopiniowania do Ministerstwa Kultury, Młodzieży i Sportu Ukrainy oraz do Ukraińskiego Instytutu Pamięci Narodowej; odpowiedzi ani zgody na prace poszukiwawcze nie uzyskano.
3. Małe Hołoby, obwód wołyński
Prace poszukiwawcze mogiły ks. Józefa Szostaka i brata Piotra Mojsijonka, którzy zginęli 5 kwietnia 1943 r. w lesie koło Małych Hołób.
Status wniosku – 21 stycznia 2020 r. złożono wniosek na prace poszukiwawcze do Wydziału Kultury w Łucku; wniosek zawierał również inne miejsca, wnioskowane wyłącznie z inicjatywy ukraińskiego partnera IPN, nie będące w zainteresowaniu IPN. 24 lutego 2020 r. administracja odmówiła uzgodnienia (akceptacji) wniosku co do lokalizacji związanymi z pochówkami Polaków. Ukraiński partner IPN 25 lutego 2020 r. złożył odwołanie od decyzji do Wydziału Kultury, Religii i Narodowości Wołyńskiej Regionalnej Administracji Państwowej. Dodatkowo. 26 lutego 2020 r. wystosował do Gubernatora obwodu wołyńskiego pisemną interwencję w sprawie. Po przeprowadzeniu postępowania odwoławczego 12 maja 2020 r. Wydział Kultury ostatecznie odmówił wydania zgody (uzasadniając decyzję „zawieszeniem” w 2017 roku działań IPN na terenie Ukrainy).
4. Ostrówki, Wola Ostrowiecka, obwód wołyński
Prace poszukiwawcze ofiar akcji pacyfikacyjnej polskiej ludności cywilnej z 30 sierpnia 1943 roku, w czasie której zginęło ponad 1000 osób. Prace poszukiwawcze będą kontynuacją badań prowadzonych w latach wcześniejszych.
Status wniosku – miejsce objęte ogólnym wnioskowaniem Prezesa IPN do Ministra Kultury Ukrainy w 2019 r.; wniosków indywidualnych nie składano z uwagi na nierozpatrzenie lub negatywne rozpatrzenie innych wniosków IPN;
5. Orzeszyna, obwód wołyński
Prace poszukiwawcze mogił ponad 300 osób i ich ekshumacja. Miejsce wskazane na III Polsko-Ukraińskim Forum Historyków – Kijów, 24–27 października 2016 jako miejsce prowadzenia wspólnych badań polsko-ukraińskich.
Status wniosku – miejsce objęte ogólnym wnioskowaniem Prezesa IPN do Ministra Kultury Ukrainy w 2019 r.; wniosków indywidualnych nie składano z uwagi na nierozpatrzenie lub negatywne rozpatrzenie innych wniosków IPN;
6. Kropiwniki, obwód wołyński
Prace ratunkowe IPN w miejscu zniszczenia mogiły żołnierzy KOP poległych lub zamordowanych w trakcie walk o Szack we wrześniu 1939 roku.
Status wniosku – w styczniu 2020 roku IPN oraz przedstawicielstwo RP na terenie Ukrainy zostały poinformowane o profanacji i częściowym zniszczeniu przypadkowo odkrytej mogiły żołnierzy KOP. 15 stycznia 2020 r. w Wydziale Kultury w Łucku ukraiński partner IPN złożył wniosek o ustanowienie miejsca pochówku i objęcie grobu ochroną; 28.02.2020 r. organ administracji odmówił wydania zgody na przeprowadzenie prac. Uniemożliwiło to dalsze procedowanie wniosku w Ministerstwie Kultury i Sportu Ukrainy.
Organ administracji analizując dokumentację przedstawioną przez ukraińskiego partnera IPN stwierdził, że w związku z tym, że nie zostało wydane wcześniej pozwolenie na prowadzenie tam prac poszukiwawczych (pomijając oczywisty fakt, że mogiła została zbeszczeszczona), uznał, że przedłożony przez wnioskodawcę Akt Ustanowienia Miejsca Pochowania został sporządzony z naruszeniem prawa. Dodatkowo poinformował, że organ zwróci się do organów ścigania UA w celu weryfikacji faktu naruszenia procedury prowadzenia prac wykopaliskowych przez ukraińskiego partnera IPN na terytorium Wołynia. Tym samym organ administracji uczynił odpowiedzialnym za zniszczenie mogiły ukraińskiego partnera IPN, który wnioskował o prace ratunkowe w miejscu zbeszczeszczonego grobu, grożąc jednocześnie konsekwencjami o charakterze prawno-karnym.
Podczas przeprowadzonej 22 czerwca 2021 r. wizji lokalnej w Kropiwnikach pracownicy BPiI IPN zastali rozrzucone w miejscu odnalezienia mogiły szczątki (kości szkieletu kończyny górnej, szkieletu tułowia i kości czaszki) żołnierzy oraz ślady świadczące o jej rozkopaniu, i częściowym zniszczeniu.
7. Lwów Zboiska i Lwów Hołosko
Prace ekshumacyjne szczątków żołnierzy walczących w obronie Lwowa 18–20 września 1939 roku.
IPN w listopadzie 2019 r. uzyskał zgodę na przeprowadzenie badań sondażowych na dwóch nieczynnych cmentarzach parafialnych dawnych miejscowości Zboiska i Hołosko, obecnie leżących w granicach administracyjnych Lwowa. W obu miejscach odsłonięto fragmenty grobów, w których znajdują się szczątki żołnierzy WP poległych w obronie Lwowa we wrześniu 1939 roku. Szacunkowa liczba pochowanych to ok. 130 osób. Na podstawie wyników przeprowadzonych badań ustanowiono dla obu lokalizacji „Akty ustanowienia miejsca pochówku”. Akt zgodnie z ukraińskim prawodawstwem stanowi podstawę do złożenia wniosku o przeprowadzenie ekshumacji odkrytych szczątków.
W marcu 2020 roku partner ukraiński IPN wystąpił do Państwowej Międzyresortowej Komisji do Spraw Upamiętnień Uczestników Operacji Antyterrorystycznych, Ofiar Wojen i Politycznych Represji z wnioskiem o pozwolenie na przeprowadzenie w/w prac. W kwietniu 2020 roku z Ministerstwa Kultury Ukrainy partner ukraiński otrzymał odpowiedź, iż w związku ze zmianą personalną w Międzyresortowej Komisji oraz z kwarantanną spowodowaną stanem epidemii nie wydano jeszcze zgody. Nie otrzymano żadnej dalszej korespondencji w sprawie, mimo późniejszej zmiany stanu prawnego i faktycznego.
IPN w 2020 r. uzyskał zgodę Rady Miasta Mościska na pochówek w polskiej kwaterze na cmentarzu w Mościskach.
8. Tynne, obwód rówieński
Prace poszukiwawcze miejsca pochówku żołnierzy KOP.
Status wniosku – 4 lutego 2020 r. w Wydziale Kultury w Równem złożono wniosek o zgodę na prace poszukiwawcze; program prac został uzgodniony (zaakceptowany) przez rówieńską administrację. 2 marca 2020 r. złożono wniosek o wydanie zgody na prace do Ministerstwa Kultury, Młodzieży i Sportu Ukrainy (obowiązkowa procedura po akceptacji administracji lokalnej). Odpowiedzi nie udzielono.
9. Polska Góra – Kostiuchnówka, obwód wołyński
Prace poszukiwawcze mogiły 40 żołnierzy pochowanych w miejscu stoczenia bitwy pod Kostiuchnówką.
Status wniosku – analogicznie jak w przypadku lokalizacji Małe Hołoby (odmowa wydania zgody przez Wydział Kultury w Łucku po przeprowadzeniu postępowania odwoławczego).
10. Kukle, obwód wołyński
Prace poszukiwawcze mogiły żołnierzy 2 brygady Legionów pochowanych na miejscowym cmentarzu prawosławnym po bitwie pod Kuklami stoczonej 22 października 1915.
Status wniosku – analogicznie jak w przypadku lokalizacji Małe Hołoby (odmowa wydania zgody przez Wydział Kultury w Łucku po przeprowadzeniu postępowania odwoławczego).
11. Charków, obwód charkowski
Teren pochówku Ofiar Zbrodni Katyńskiej z 1940 r. – kontynuacja prac ekshumacyjnych przeprowadzonych w 1991 i 1994 r. w celu pełnej identyfikacji ofiar.
Status wniosku – miejsce objęte ogólnym wnioskowaniem Prezesa IPN do Ministra Kultury Ukrainy w 2019 r.; wniosków indywidualnych nie składano z uwagi na nierozpatrzenie lub negatywne rozpatrzenie innych wniosków IPN
12. Chersoń, obwód chersoński
Prace poszukiwawcze miejsca pochówku Ofiar Zbrodni Katyńskiej z 1940 r.
Status wniosku – miejsce objęte ogólnym wnioskowaniem Prezesa IPN do Ministra Kultury Ukrainy w 2019 r.; wniosków indywidualnych nie składano z uwagi na nierozpatrzenie lub negatywne rozpatrzenie innych wniosków IPN