Konstytucja ważniejsza od prawa europejskiego. Takie wyroki już były! Jaki zapadnie w Polsce?

Jeszcze w czasach Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej niemieckie i włoskie trybunały podejmowały decyzje o nadrzędności Konstytucji krajowej nad prawem europejskim. Ale również współcześnie w dużych europejskich krajach nie brakuje decyzji, które mają podobny wydźwięk. 

Francja: Konstytucja nadrzędną normą

W kwietniu 2021 roku francuska Rada Stanu przypomniała, że konstytucja pozostaje nadrzędną normą prawa krajowego. W konsekwencji, uznano, że to do Rady Stanu należy sprawdzenie czy stosowanie prawa europejskiego określone przez TSUE nie narusza w praktyce wymogów konstytucyjnych. 

ZOBACZ PODOBNE

Prawo krajowe ma wyższość nad unijnym? W Niemczech takie wyroki zapadały wielokrotnie

W tym sporze rząd Francji wezwał wówczas Radę Stanu (francuski naczelny sąd administracyjny) do sprzeciwu wobec orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, które zwalnia operatorów telefonii komórkowej do przechowywania danych o połączeniach wszystkich klientów.  Rząd wezwał sędziów Rady Stanu, do potraktowania orzeczenia jako nieważnego. Twierdził, że działania TSUE wykroczyły poza kompetencje, gdyż bezpieczeństwo narodowe leży w gestii każdego kraju członkowskiego - a decyzja Trybunału miała dotyczyć właśnie bezpieczeństwa. 

Hiszpania: Prawo unijne nie stoi w sprzeczności z nadrzędnością Konstytucji

W 2004 roku Trybunał Konstytucyjny Hiszpanii w swoim oświadczeniu analizował kwestie pierwszeństwa prawa w oparciu o normy i ich elastyczność. W dokumencie padły wówczas kluczowe słowa:

Ustanowienie pierwszeństwa prawa unijnego na mocy art. I-6 Traktatu nie stoi w sprzeczności z nadrzędnością Konstytucji. Pierwszeństwo i nadrzędność to bowiem dwie kategorie o odmiennym charakterze. Pierwsza z nich odnosi się do stosowania obowiązujących norm, druga natomiast do stanowienia prawa. Nadrzędność opiera się na koncepcji hierarchicznej wyższości normy, która staje się punktem odniesienia dla ważności norm o randze niższej, czego konsekwencją jest ich nieważność w przypadku, gdy są sprzeczne z treścią owej normy. Pierwszeństwo stosowania pewnej normy przed inną nie zawsze opiera się na relacji hierarchicznej i może mieć różne podstawy. Z drugiej strony, nadrzędność hierarchiczna normy w zasadzie implikuje, co do zasady, jej pierwszeństwo w stosowaniu.

Z kolei w styczniu 2020 roku hiszpański Sąd Najwyższy, powołując się na konstytucję, odrzucił wyrok TSUE w sprawie immunitetu jednego z polityków i orzekł odmiennie niż oczekiwał tego Trybunał w Luksemburgu. 

Jak będzie w Polsce?

W najbliższy wtorek Trybunał Konstytucyjny zajmie się wnioskiem premiera Mateusza Morawieckiego. Liczący 129 strony wniosek został sformułowany po wyroku Trybunału Sprawiedliwości UE w sprawie możliwości kontroli przez sądy prawidłowości procesu powołania sędziego.

Premier zwrócił się o zbadanie zgodności z konstytucją trzech przepisów Traktatu o Unii Europejskiej - zarzuty sprowadzają się m.in. do pytania o zgodność z konstytucją zasady pierwszeństwa prawa UE oraz zasady lojalnej współpracy Unii i państw członkowskich. 

Przepisy, których kontroli chce premier, w zaskarżonym rozumieniu m.in. uprawniają lub zobowiązują krajowy organ do odstąpienia od stosowania polskiej konstytucji lub nakazują stosować przepisy prawa w sposób z nią niezgodny. Jak podkreślono we wniosku, takie rozumienie przepisu budzi "daleko idące i uzasadnione wątpliwości konstytucyjne, nie znajdując żadnego potwierdzenia w tekście traktatów będących przedmiotem kontroli TK".

Na początku czerwca Komisja Europejska napisała list do Polski z apelem o wycofanie wniosku, ale do takiej sytuacji nie doszło i sprawa trafi przed oblicze Trybunału.