Oś mózg-jelita - jak mikrobiom rządzi naszym stresem, nastrojem i odpornością?

Kim są mieszkańcy jelit i jak działają? 

Twój mikrobiom jelitowy to złożony ekosystem złożony z bilionów mikroorganizmów. Kiedyś nazywany po prostu „florą bakteryjną”, dziś jest uznawany za de facto dodatkowy organ o ogromnym znaczeniu metabolicznym, hormonalnym i immunologicznym.

Jelita są niesamowitą fabryką. To właśnie tam powstaje około 90% serotoniny – kluczowego neuroprzekaźnika odpowiedzialnego za dobry nastrój, sen i apetyt. Bakterie jelitowe są niezbędne do produkcji prekursorów tych substancji. Niezdrowy mikrobiom, w którym dominuje dysbioza, oznacza niedobór tych kluczowych substancji i może prowadzić do obniżenia nastroju, a nawet depresji.

Dwukierunkowa autostrada - oś mózg-jelita 

Oś mózg-jelita to sieć komunikacyjna łącząca bezpośrednio przewód pokarmowy z ośrodkowym układem nerwowym. 

Komunikacja odbywa się na kilku poziomach:

Rola nerwu błędnego

Nerw błędny (najdłuższy nerw czaszkowy) działa jak dwukierunkowy kabel światłowodowy. Przekazuje on informacje chemiczne i elektryczne z jelit prosto do mózgu i odwrotnie. To, co dzieje się w jelitach (np. obecność stanu zapalnego), jest natychmiast sygnalizowane mózgowi, wpływając na odczuwanie stresu i poziom kortyzolu.

Komunikacja biochemiczna

Bakterie jelitowe produkują krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (SCFA), takie jak maślan, propionian i octan. SCFA są źródłem energii dla komórek jelit (kolonocytów), ale mają również zdolność przekraczania bariery krew-mózg, gdzie bezpośrednio wpływają na neurogenezę i ochronę neuronów. Zdrowa produkcja SCFA jest fundamentalna dla poprawy zdrowia psychicznego.

Mikrobiom a stres i nastrój 

Zaburzenie równowagi mikrobiomu, czyli dysbioza jelitowa, jest ściśle powiązane z zaburzeniami psychicznymi.

• Reakcja na stres - niezdrowe jelita są bardziej przepuszczalne, co pozwala toksynom i cząsteczkom prozapalnym na przedostanie się do krwiobiegu. Stan zapalny dociera do mózgu, gdzie stymuluje wydzielanie hormonów stresu i zwiększa podatność na niepokój i lęk.
• Wpływ na kortyzol - badania pokazują, że silny, zróżnicowany mikrobiom może łagodzić nadmierną reakcję osi HPA (odpowiedzialnej za wydzielanie kortyzolu), co oznacza lepszą odporność na przewlekły stres.

Regularne stosowanie odpowiednio dobranych probiotyków na nastrój (tzw. psychobiotyków) może wspierać produkcję substancji uspokajających, stabilizując nastrój.

Autoagresja zaczyna się w jelitach? 

Wiele chorób autoimmunologicznych (np. Hashimoto, RZS, stwardnienie rozsiane) ma wspólny mianownik: zwiększoną przepuszczalność jelit (syndrom „cieknącego jelita”).

Mechanizm autoagresji

Gdy bariera jelitowa jest uszkodzona przez dysbiozę, stres lub złą dietę, niestrawione cząsteczki pokarmowe i bakteryjne lipopolisacharydy (LPS) przenikają do krwiobiegu. Układ odpornościowy rozpoczyna silną reakcję zapalną. W pewnych przypadkach, na skutek zjawiska zwanego mimikrą molekularną, atakuje nie tylko intruzów, ale również podobne w strukturze własne tkanki organizmu – prowadząc do chorób autoimmunologicznych.

Zdrowy mikrobiom jest niezbędny do utrzymania szczelności bariery jelitowej i „edukowania” komórek odpornościowych, które w większości rezydują właśnie w jelitach.

Jak wzmocnić mikrobiom i uleczyć oś mózg-jelita? 

Chcąc poprawić zdrowie psychiczne i wzmocnić odporność na choroby autoimmunologiczne, musisz zacząć od swoich jelit.

• Dieta bogata w błonnik i prebiotyki - bakterie odżywiają się błonnikiem. Włącz do diety produkty bogate w prebiotyki (cebula, czosnek, szparagi, banany, cykoria). To ich paliwo!
• Fermentowane produkty - regularnie spożywaj naturalne źródła probiotyków (kefir, jogurt naturalny, kiszonki, kimchi).
• Redukcja stresu - jako że stres niszczy mikrobiom (zaburza wydzielanie kwasu solnego i enzymów), wdrożenie regularnych technik relaksacyjnych (medytacja, oddech) jest formą diety na zdrowe jelita.
• Ograniczenie antybiotyków i leków - stosuj antybiotyki tylko wtedy, gdy jest to absolutnie konieczne, i zawsze wspieraj organizm celowaną probiotykoterapią w trakcie i po leczeniu.

Związek między mikrobiomem jelitowym, stresem, nastrojem a chorobami autoimmunologicznymi nie jest już hipotezą – to fakt naukowy. Oś mózg-jelita to najważniejsze ogniwo w utrzymaniu równowagi.