Dr Karol Nawrocki, kończąc misję Prezesa IPN, podsumował swój flagowy projekt „Szlaki Nadziei. Odyseja Wolności”, zainicjowany i uruchomiony w dramatycznym momencie współczesnej historii – jego ostateczny kształt powstał w lutym 2022 r., równolegle z pełnoskalową rosyjską agresją na Ukrainę. To wtedy IPN zdecydował, że musi nie tylko przypominać o przeszłości, lecz również uczulać opinię publiczną na współczesne formy totalitaryzmów, wskazywać historyczne źródła dzisiejszych zagrożeń oraz przypominać o sile wolności i prawie narodów do samostanowienia.
„Szlaki Nadziei. Odyseja Wolności” to najlepszy dowód na to, jak Instytut Pamięci Narodowej aktywnie włączył się w dyplomację historyczną na całym świecie. To pięć kontynentów, pięćdziesiąt państw, trzydzieści języków, w których prezentowana jest ta wystawa.
– mówił i dodał:
– Gdy cztery lata temu zostawałem prezesem Instytutu Pamięci Narodowej, gdy jeszcze aspirowałem do tego stanowiska, mówiłem, że z całą pewnością zadbam o to, co jest fundamentem Instytutu, a więc o archiwum, o kwestie poszukiwania, upamiętnianie, naukę i o edukację. Dynamika w tych sektorach, jak przekonywałem, powinna być utrzymana. Ale powiedziałem także, że chciałbym, aby Instytut Pamięci Narodowej stał się instytutem przyszłości narodowej, aby pochylił się w stronę najmłodszego pokolenia. Dzisiaj, staję tutaj przed państwem, a to wasza zasługa, w poczuciu wykonanego zadania. Tak, w ciągu ostatnich lat stworzyliśmy biura, których dotychczas w Instytucie Pamięci Narodowej nie było. (...) Instytut Pamięci Narodowej jest wielkim sukcesem polskiej demokracji i Polski po roku 1989. Sukcesem, którego zazdrości nam Europa i świat przyjeżdżając do Polski, do Instytutu, aby się uczyć tego, jak wykonuje się cały skomplikowany proces transformacji ustrojowej, jak ściga się zbrodniarzy, jak poszukuje się i identyfikuje się ofiary.
– podkreślił prezes IPN.
Instytut Pamięci Narodowej, poprzez projekt „Szlaki Nadziei. Odyseja Wolności” realizuje swoją misję upowszechniania wiedzy o historii Polski oraz kształtowania postaw patriotycznych, szczególnie w kontekście walki Polaków o niepodległość w XX wieku. Projekt realizuje założenia polityki historycznej, której celem jest przywracanie pamięci o bohaterstwie, poświęceniu i losach polskich żołnierzy oraz cywilów walczących o wolność na wszystkich frontach II wojny światowej.
„Szlaki Nadziei. Odyseja Wolności” są również odpowiedzią na potrzebę wzmacniania pozytywnego wizerunku Polski za granicą oraz przeciwdziałania dezinformacji historycznej i uproszczonym przekazom dotyczącym wkładu Polski w czasie II wojny światowej. Rolą wystawy jest opowiedzieć o tułaczce polskiej ludności cywilnej oraz o żołnierzach Polskich Sił Zbrojnych, walczących – ramię w ramię z sojusznikami – o wolność naszą i innych narodów. W tym kontekście projekt „Szlaki Nadziei. Odyseja Wolności” ukazuje globalny wymiar polskiego wysiłku zbrojnego podczas II wojny światowej – od Syberii, przez Bliski Wschód, Afrykę i Włochy, aż po Europę Zachodnią – dokumentując losy Armii Andersa, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie oraz wielu innych formacji.
Pięć kontynentów – ponad milion odbiorców
Wystawa, która jest częścią tego projektu, dotarła już do ponad 120 miejsc na pięciu kontynentach – w Europie, obu Amerykach, Afryce oraz na Bliskim Wschodzie – trafiając do międzynarodowej publiczności i promując polską historię na świecie. W wielu przypadkach była to pierwsza styczność zagranicznej publiczności z polską narracją o II wojnie światowej. Oprócz ekspozycji plenerowych, prezentacji wystawy podczas Kongresów Pamięci Narodowej w Warszawie, Rzeszowie, Poznaniu i Gdańsku, organizowano koncerty, publikowano książki, powstawały materiały edukacyjne i gry. Projekt osiągnął łączny zasięg ponad miliona odbiorców, a jego przekaz – oparty na faktach, świadectwach – spotkał się z uznaniem środowisk historycznych i opiniotwórczych.
Wystawa – prezentowana obok Pałacu Prezydenckiego, w samym sercu Warszawy – została przygotowana w formie instalacji multimedialnej. Jej głównym elementem jest panoramiczny ekran o długości 17 metrów, na którym zostaną pokazane animacje stworzone na podstawie koloryzowanych fotografii, pozyskanych z archiwów z całego świata. Całość uzupełniają teksty i cytaty przybliżające nie tylko sylwetki zwykłych żołnierzy, odnoszących zwycięstwa pod Narwikiem, Tobrukiem, Monte Cassino, Ankoną, Bolonią i w bitwie o Anglię, lecz również wybitnych dowódców, jak gen. Władysław Anders, gen. Stanisław Maczek i gen. Stanisław Sosabowski.
Polscy bohaterowie
„Szlaki Nadziei. Odyseja Wolności” często towarzyszyły ważnym wydarzeniom i rocznicom. W RPA otwarcie wystawy zbiegło się z obchodami Dnia Wolności, w USA z Dniem Weterana, zaś w Uzbekistanie z obchodami 80. rocznicy powstania armii generała Andersa. Włączyło ją do swojej stałej ekspozycji Narodowe Muzeum Historii Wojskowości w Johannesburgu, została zaprezentowana podczas 15. edycji „Roncesvalles Polish Festival” w Toronto oraz w Królewskim Kanadyjskim Instytucie Wojskowym. Zawitała także do prestiżowego Instytutu Matíasa Romero w Meksyku, a w 2024 roku odwiedziła Parlament Brytyjski.
Immersyjna i interaktywna odsłona wystawy „Szlaki Nadziei. Odyseja Wolności” pozwala widzom zanurzyć się w historii i kulturze krajów, przez które wiodły tytułowe Szlaki, obejrzeć archiwalne materiały filmowe i posłuchać muzyki z tych regionów. Wystawa daje nowe życie artefaktom i kolorowanym fotografiom. Za jej pośrednictwem opowiadają swoje historie polscy bohaterowie, tacy jak Krystyna Skarbek czy Zdzisław Krasnodębski.
Wystawę tradycyjną, 250 paneli w 30 językach, obejrzało blisko milion osób w ponad pięćdziesięciu krajach na pięciu kontynentach. Dzięki skutecznej kampanii medialnej, 830 milionów ludzi na całym świecie dowiedziało się o projekcie. Biuro Nowych Technologii opracowało gry komputerowe, pobrane przez 1,5 miliona użytkowników platformy Steam. Biuro Wydarzeń Kulturalnych zorganizowało 20 koncertów i widowisk muzycznych. Biuro Przystanków Historia przedstawiło misia Wojtka z 2. Korpusu Polskiego niemal 65 tysiącom dzieci na 600 spektaklach.
