Plebiscyt był dla części ziem zamieszkałych przez Polaków jednym z najbardziej dramatycznych wydarzeń w dobie odradzania się państwa polskiego. Próba zyskania jak najszerszego poparcia ludności warmińskiej i mazurskiej spotkała się z bardzo brutalnymi działaniami części Niemców. W okresie II wojny światowej, hitlerowskie Niemcy ponownie podjęły represje, mordując część działaczy plebiscytowych – powiedział prof. Mirosław Golon, dyrektor IPN Gdańsk.
Upamiętnienie tego wydarzenia ma na celu przypomnienie całego procesu kilkuwiekowej germanizacji ludności warmińskiej i mazurskiej szczególnie nasilonej w wieku XIX i pogłębionej w XX. Gdyby polskie państwo nie znajdowało się pod zaborami, najprawdopodobniej do tak szerokiego zniemczenia, a generalnie osłabienia polskości, nigdy by nie doszło.
– dodał.
Obchody 100. rocznicy plebiscytu odbędą się z inicjatywy prezesa Instytutu Pamięci Narodowej oraz wójta gminy Lubawa Tomasza Ewertowskiego 10 lipca w Lubstynku. Podczas uroczystości odsłonięta zostanie pamiątkowa tablica ufundowana przez Instytut Pamięci Narodowej oraz odbędzie się otwarcie wystawy IPN i Instytutu Północnego w Olsztynie „Plebiscyt 1920 roku. Walka o Polskość Warmii, Mazur i Powiśla”. Druga część obchodów będzie miała miejsce 11 lipca w Olsztynie.