Pierwszy biskup polowy Niepodległej
100 lat temu dekretem papieża Benedykta XV utworzone zostało w Polsce Biskupstwo Polowe. Pierwszym biskupem polowym Wojska Polskiego mianowany został bp Stanisław Gall. Święceń biskupich udzielił mu abp Aleksander Kakowski, w obecności m.in. ks. Achillesa Rattiego, wizytatora apostolskiego w Polsce, późniejszego papieża Piusa XI.
5 lutego 1919 r. papież Benedykt XV mianował bpa Stanisława Galla pierwszym biskupem polowym WP.
Abp Stanisław Gall położył fundamenty pod funkcjonowanie biskupstwa polowego Wojsk Polskich. Jego zasługą było stworzenie z niemałym trudem prezbiterium księży kapelanów, zorganizowanie kurii biskupiej, stworzenie podstaw prawnych, utworzenie centrów duszpasterskich opartych o kościoły garnizonowe, budowa i remonty wielu świątyń i kaplic wojskowych, i wiele innych.
– podkreślił biskup polowy WP gen. bryg. Józef Guzdek.
Przypomniał, że działalność pasterska abpa Gala przypadła w trudnym czasie walki o granice II Rzeczypospolitej, wojny polsko-rosyjskiej, przewrotu majowego, walk frakcyjnych różnych stronnictw politycznych. W ocenie biskupa Guzdka, abp Gall dbał o autonomię działalności duszpasterskiej Kościoła katolickiego w Polsce.
Dlatego też już w 1919 r. podjął starania, mimo początkowego sprzeciwu marszałka Józefa Piłsudskiego a nawet części kapelanów wojskowych, aby biskup polowy miał swobodną władzę mianowania duchownych na etaty kapelańskie, ich awansowania, przenoszenia i zwalniania. Nie dążył do konfrontacji z władzami, ale w sprawach ważnych, dotyczących zagadnień moralnych nie wahał się wypowiadać w sposób zdecydowany.
– podkreślił bp Guzdek.
Zaznaczył jednocześnie, że fundament, jaki pod duszpasterstwo wojskowe położył abp Stanisław Gall okazał się „trwały i owocny nie tylko w okresie II Rzeczypospolitej, ale i w późniejszym czasie. Wiele jego rozwiązań administracyjnych i duszpasterskich zostało przejętych przez Ordynariat Polowy, po odtworzeniu duszpasterstwa w 1991 roku”.
Abp Stanisław Gall urodził się 21 kwietnia 1865 r. w Warszawie, w robotniczej rodzinie Gałów (później zmienił nazwisko). Po ukończeniu gimnazjum wstąpił do seminarium duchownego w stolicy, jeszcze w trakcie studiów przełożeni wysłali go na studia do Rzymu na Uniwersytet Gregoriański, gdzie uzyskał doktorat z filozofii. Po powrocie do Polski, w 1887 roku przyjął święcenia kapłańskie. Podjął pracę duszpasterską jako wikariusz w kilku parafiach warszawskich, w tym archikatedrze św. Jana Chrzciciela. Od 1889 r. wykładał filozofię i liturgię w seminarium metropolitalnym w Warszawie, a w 1910 roku został jego rektorem. Był bliskim współpracownikiem metropolity warszawskiego kard. Aleksandra Kakowskiego. W 1918 roku został biskupem pomocniczym archidiecezji warszawskiej. Sakrę biskupią przyjął 17 listopada 1918 roku z rąk kard. Kakowskiego. Kilka miesięcy później, 5 lutego 1919 roku papież Benedykt XV mianował go pierwszym biskupem polowym. Jak podaje Ordynariat Polowy Wojska Polskiego, kandydatura była wcześniej konsultowana z naczelnikiem państwa Józefem Piłsudskim. Mimo, że późniejszy marszałek nie był przychylny jego kandydaturze na biskupa polowego, bo wolał na ten urząd bp. Władysława Bandurskiego, kapelana legionów, to zgodził się z decyzją papieża i jej nie wetował.
W pierwszej odezwie do żołnierzy bp Gall pisał:
Stajecie się żywym murem przed wrogiem, który ze Wschodu i z Zachodu niesie zniszczenie i zagładę wiary świętej i cywilizacji. Wasze ręce mają go wstrzymywać, o wasze pierwsi ma się on rozbić.
Biskupowi Gallowi udało się od podstaw zorganizować duszpasterstwo w wojsku (także dla grekokatolików)), kurię biskupią oraz referat spraw oświatowych. Wprowadził obowiązek odprawiania w pierwszą niedzielę każdego miesiąca mszy świętych w intencji pomyślności armii. Podczas działań militarnych wojny polsko-bolszewickiej wizytował polskie jednostki na froncie, a także zorganizował w Stolicy Apostolskiej pomoc sanitarną dla żołnierzy.
W 1931 roku marszałek Piłsudski zażądał jego dymisji. Według ordynariatu, bezpośrednim powodem było zachowanie biskupa na pogrzebie ministra Sławomira Czerwińskiego, który przed śmiercią przeszedł na katolicyzm. Bp Gall odprawił mszę św. przy jego trumnie w kościele Św. Krzyża, odprowadził ją do drzwi kościoła, ale nie poszedł do grobu. Biskup ustąpił z funkcji na początku 1933 roku. Pius XI mianował go arcybiskupem tytularnym Carpathos i skierował go do posługi biskupiej u boku metropolity warszawskiego kard. Kakowskiego. Po jego śmierci bp Gall był wikariuszem kapitulnym, a następnie zarządcą archidiecezji warszawskiej w charakterze administratora apostolskiego. W okresie okupacji bp Gall zachowywał bezkompromisową postawę wobec Niemców. Informował Watykan o sytuacji w kraju i o zbrodniach popełnianych przez okupanta.
Zmarł 11 września 1942 r. w Warszawie. Pochowany został w grobie rodzinnym na Cmentarzu Powązkowskim.
Źródło: dzieje.pl
