Najzacieklejszy agitator bolszewizmu
Wojna polsko-bolszewicka zakończyła się traktatem ryskim 18 marca 1921 r., a porozumienie z 27 grudnia 1927 r. było próbą obu stron, by polepszyć wzajemne stosunki i unormować sytuację polityczną po wcześniejszym konflikcie. W ramach tego porozumienia omówiono kwestie związane z wymianą więźniów politycznych, co miało być jednym z kroków ku poprawie relacji między Polską a ZSRS. Porozumienie grudniowe z 1927 r. miało ograniczone skutki, a relacje między Warszawą a Kremlem pozostawały złożone przez długie lata.
Traktat pokojowy, kończący wojnę polsko-bolszewicką, podpisany został 18 marca 1921 r. Zawarto w nim zapisy m.in. o przebiegu linii granicznej między Polską a Rosją Sowiecką, wzajemnym poszanowaniu swojej suwerenności państwowej, czy nie wspieraniu działań wojennych skierowanych przeciwko drugiej stronie. Sowieci zobowiązali się do przestrzegania praw Polaków mieszkających w Rosji Sowieckiej, zwrotu Polsce dóbr kultury zagrabionych podczas zaborów oraz wypłacenia 30 milionów rubli.
Na ponad 18 lat traktat ryski stał się podstawą polsko-sowieckich stosunków politycznych i określał granicę między Polską a Związkiem Sowieckim. Pomimo tego wzajemna niechęć zdominowała stosunki dyplomatyczne. W latach 1921-1939 działania prawne dyplomacji polskiej zmierzały do uregulowania i ustabilizowania stosunków Polski ze wschodnim sąsiadem na trzech płaszczyznach: ostatecznego uregulowania kwestii granicy, zapewnienia gwarancji bezpieczeństwa, ustalenia zasad pokojowego rozwiązywania wszelkich sporów między obydwoma pastwami. Zamierzenia te realizowano poprzez akty prawne, uznawane przez prawo międzynarodowe.
Dyplomatyczne zbliżenie
Dla odrodzonego państwa polskiego koniecznością było unormowanie sytuacji nie tylko z Niemcami, ale również ze Związkiem Sowieckim, zwłaszcza że zaraz po zakończeniu wojny polsko-bolszewickiej doszło do podpisania w 1922 r. układu w Rapallo, który przywracał dyplomatyczne i konsularne stosunki między Rzeszą Niemiecką a Rosją Sowiecką. Dla Polski był to znak, że dawni wrogowie mogą znowu się porozumieć i dążyć do utraconych wpływów w tej części Europy.
Po przyjęciu traktatu ryskiego kolejnym krokiem na linii Warszawa-Moskwa był tzw. protokół genewski z maja 1922 r. Obie strony zobowiązały się wówczas do zaprzestania działań propagandowych i podjęcia prób poprawy stosunków dyplomatycznych. Niemniej jednak, nie doszło do pełnej normalizacji stosunków między krajami. W konsekwencji kolejne działania były uzależnione od sytuacji politycznej w Polsce i Związku Sowieckim.
W połowie maja 1926 r. w Polsce doszło do zbrojnego zamachu stanu, w wyniku którego władzę przejął Józef Piłsudski. Nowy rząd Piłsudskiego dążył do poprawy stosunków z sąsiadami, w tym ze Związkiem Sowieckim, ale raporty przesyłane do Warszawy stwierdzały kategorycznie, że rząd bolszewicki jest „najzacieklejszym agitatorem bolszewizmu, jako idei podkopującej podwaliny zasad państwowości wszystkich państw kapitalistycznych”. Autor raportu MSZ uważał też, że w kontaktach z ZSRS „Polska musi utrzymywać stosunki z tym państwem jako z podmiotem na arenie międzynarodowej, a z drugiej musi z nim zdecydowanie walczyć, jako z wojującą siłą komunizmu, wielkim i groźnym wrogiem”. W tej sytuacji Polska, nie chcąc angażować się w kolejną wojnę ze ZSRS, musiała szukać dyplomatycznego rozwiązania. W 1927 r. udało się podpisać porozumienie, na mocy którego oba państwa zobowiązały się do wymiany więźniów politycznych. Porozumienie to zostało podpisane w Moskwie, a jego główne postanowienia obejmowały:
- Wymianę więźniów: Strony zobowiązały się do wzajemnej wymiany więźniów politycznych przetrzymywanych przez obie strony. W jego ramach zwolniono wielu więźniów, co miało przyczynić się do złagodzenia napięć między Polską a ZSRS.
- Ustanowienie komisji do spraw wymiany: Porozumienie przewidywało utworzenie specjalnej komisji do spraw wymiany więźniów. Komisja ta miała monitorować i koordynować proces wymiany oraz rozstrzygać wszelkie kwestie związane z implementacją porozumienia.
- Zobowiązanie do poprawy stosunków: Strony zobowiązały się do podjęcia działań mających na celu poprawę ogólnych stosunków między Polską a ZSRS. Porozumienie miało służyć jako krok w kierunku normalizacji relacji między dwoma krajami.
Porozumienie z 27 grudnia 1927 r. miało ograniczone skutki. Wzajemna wymiana więźniów była postrzegana jako gest dobrej woli mający poprawić atmosferę między krajami. Jednakże, mimo pewnej poprawy w stosunkach, relacje między Polską a Związkiem Sowieckim okazały się trudne w kolejnych latach, czego efektem był pakt Ribbentrop-Mołotow z 23 sierpnia 1939 r. przypieczętowujący czwarty rozbiór Polski.
Źródło: ipn.gov.pl
