96-lecie plebiscytu na Górnym Śląsku

20 marca 1921 r. na Górnym Śląsku odbył się plebiscyt, który miał rozstrzygnąć o przynależności tej krainy do Niemiec lub Polski. W skrajnie niekorzystnych warunkach, wśród niemieckiego terroru i aktów przemocy, za przyłączeniem do Polski opowiedziało się 40,3 proc. ludności. O interpretacji wyników plebiscytu decydowała Międzysojusznicza Komisja Plebiscytowa. Na wieść o niekorzystnych dla Polski decyzjach rozpoczęło się trzecie powstanie. Najważniejsze walki toczyły się na Górze św. Anny. Powstańcy opanowali prawie cały obszar plebiscytowy. Powstanie wpłynęło na decyzję Rady Ambasadorów, która zdecydowała o korzystniejszym dla Polski podziale Śląska. Z obszaru plebiscytowego przyłączono do naszego kraju 29 proc. obszaru (Katowice, Świętochłowice, Królewską Hutę czyli obecny Chorzów, Rybnik, Lubliniec, Tarnowskie Góry i Pszczynę) i 46 proc. ludności.

Aby uczcić tę radosną rocznicę Stowarzyszenia Powstania Śląskie 90 przygotowało rekonstrukcję historyczną plebiscytu. Wczesnym popołudniem wyruszy z Chorzowa zabytkowy tramwaj, który przejedzie przez katowicki rynek i dojedzie do dworca kolejowego w Sosnowcu, a potem wróci tę samą trasą.

To mobilny punkt głosowania w plebiscycie odtwarzający warunki z 1921 r. Młodzież w strojach z epoki będzie rozdawać ulotki wraz z kartami do głosowania oraz replikami dowodu osobistego z tamtego czasu. Posługując się imiennymi kartami identyfikacyjnymi – na wzór tych, jakie obowiązywały w 1921 r. – chętni będą mogli oddać swój głos za Polską lub Niemcami

Reklama

– powiedział Krystian Szulc, prezes Stowarzyszenia.

Szulc, który jest wnukiem śląskich powstańców powiedział, że tymi „skromnymi, obywatelskimi obchodami”, społecznicy chcą przypomnieć mieszkańcom to „jedno z najważniejszych dla Polski wydarzeń XX wieku”. W organizację przedsięwzięcia włączyła się spółka Tramwaje Śląskie oraz młodzież z Katowickiego Centrum Edukacji Zawodowej im. Powstańców Śląskich.

W czerwcu 1919 r. Konferencja Wersalska zdecydowała, że o przynależności tych ziem ma rozstrzygnąć plebiscyt. Polacy mieszkający na Śląsku dążyli do przyłączenia się do Rzeczypospolitej , która właśnie odzyskała niepodległość. Przeciwstawiali się temu Niemcy, którzy chcąc zniechęcić ludność polską stosowali przemoc, terror i represje. W nocy z 16 na 17 sierpnia 1919 r. wybuchło pierwsze powstanie śląskie, 10 dni później stłumione przez Niemców.

Na początku 1920 r. w Opolu rozpoczęła pracę powołana na mocy Traktatu Wersalskiego Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa. Komisja nadzorowała przygotowanie i przebieg plebiscytu. Drugie powstanie śląskie wybuchło w nocy z 19 na 20 sierpnia 1920 r. w wyniku prób zbrojnego opanowania terenu plebiscytowego przez bojówki niemieckie i napadów na polskie lokale. Zablokowane przez alianckie wojska powstanie zakończyło się 25 sierpnia na rozkaz jego dowódców.

W jego wyniku do niemieckiej policji plebiscytowej dopuszczono Polaków. W plebiscycie uczestniczyło 96,5 proc. osób z obszaru plebiscytowego, który obejmował ok. 10,8 tys. km kw. Były to powiaty: bytomski, katowicki, gliwicki, strzelecki, opolski, lubliniecki, kozielski, rybnicki, pszczyński, tarnogórski, kluczborski, głubczycki i część powiatu prudnickiego. Według danych niemieckich, mieszkało tam ok. 1,9 mln ludzi, z których ok. 60 proc. używało na co dzień języka polskiego.

Dzięki zabiegom rządu niemieckiego w głosowaniu mogły wziąć udział osoby, które urodziły się na terenie plebiscytowym, a potem z niego wyemigrowały. Niemcy ściągnęły 182 tys. tzw. emigrantów, Polska – 10 tys. Łącznie takie osoby stanowiły 19,3 proc. głosujących.

Za przynależnością do Polski głosowało 40,3 proc. ludności.