17 września 1939 r. od godz. 3 do 6 rano Armia Czerwona przekroczyła całą wschodnią granicę Polski

Od początku września sowieci utrzymywali pozory neutralności. Jak wspominał minister Józef Beck, robili to tak doskonale, że wręcz wydawało się, iż są skłonni do udzielenia wszelkiej pomocy. Ambasador sowiecki twierdził, że są możliwości przewozu pewnych towarów przez ZSRS. Beck wydał nawet polecenie ambasadorowi Grzybowskiemu, aby spytał Mołotowa, jakie dostawy mogłyby być brane pod uwagę. W tym czasie trwała w najlepsze tajna mobilizacja i koncentracja wojsk sowieckich przy granicy z Polską.

Magdalena Łysiak | Niezalezna.PL

Sowieci wkraczają do Wilna

17 września o 3 rano do Komisariatu Spraw Zagranicznych w Moskwie wezwany został ambasador RP Wacław Grzybowski. Władimir Potiomkin, zastępca Mołotowa, odczytał mu treść noty uzgodnionej wcześniej z Berlinem i podpisanej przez Mołotowa. Brzmiała ona następująco:

Wojna polsko-niemiecka ujawniła wewnętrzne bankructwo państwa polskiego. W ciągu dziesięciu dni operacji wojennych Polska utraciła wszystkie swoje regiony przemysłowe i ośrodki kulturalne. Warszawa przestała istnieć jako stolica Polski. Rząd polski rozpadł się i nie przejawia żadnych oznak życia. Oznacza to, iż państwo polskie i jego rząd faktycznie przestały istnieć. Wskutek tego traktaty zawarte między ZSRR a Polską utraciły swą moc. Pozostawiona sobie samej i pozbawiona kierownictwa, Polska stała się wygodnym polem działania dla wszelkich poczynań i prób zaskoczenia, mogących zagrozić ZSRR. Dlatego też rząd sowiecki, który zachowywał dotąd neutralność, nie może pozostać dłużej neutralnym w obliczu tych faktów.

Rząd sowiecki nie może również pozostać obojętnym w chwili, gdy bracia tej samej krwi, Ukraińcy i Białorusini, zamieszkujący na terytorium Polski i pozostawieni swemu losowi, znajdują się bez żadnej obrony.

Biorąc pod uwagę tę sytuację, rząd sowiecki wydał rozkazy naczelnemu dowództwu Armii Czerwonej, aby jej oddziały przekroczyły granicę i wzięły pod obronę życie i mienie ludności zachodniej Ukrainy i zachodniej Białorusi.

Rząd sowiecki zamierza jednocześnie podjąć wszelkie wysiłki, aby uwolnić lud polski od nieszczęsnej wojny, w którą wpędzili go nierozsądni przywódcy, i dać mu możliwość egzystencji w warunkach pokojowych.

Ambasador Grzybowski odmówił przyjęcia sowieckiej noty. Był to jedynie gest honorowy, gdyż Armia Czerwona właśnie rozpoczęła atak na Polskę.

$\"\"$
fot. Armia Czerwona w marszu na Polskę

Dla Rzeczpospolitej – której żołnierze i cywile wykrwawiali się w walce z Niemcami i, mimo przewagi militarnej wroga, dokonywali heroicznych czynów – był to prawdziwy cios w plecy. Mówił o tym Szef sztabu Naczelnego Wodza gen. Wacław Stachiewicz:

Nie znajduję słów, które by oddały nastrój przygnębienia, jaki zapanował. Ani Naczelny Wódz, ani nikt z nas, oficerów Sztabu, nie miał najmniejszych wątpliwości co do charakteru, w jakim Sowiety wkroczyły do Polski. Było dla nas jasne, że dostaliśmy podstępny cios w plecy, który przesądzał ostatecznie o losach kampanii i niweczył ostatnią nadzieję prowadzenia zorganizowanej walki na terenie Polski.

W nocy z 17 na 18 września prezydent Ignacy Mościcki wraz z rządem polskim, Naczelnym Wodzem Śmigłym-Rydzem i korpusem dyplomatycznym przekroczyli granicę rumuńską.

Wschodnia granica Polski stanęła w ogniu. Siły KOP, rezerwa i zwykli cywile wiedzieli, że nie mogą poddać się bez walki. Armia Czerwona otrzymała tajny rozkaz natychmiastowego pozbywania się niebezpiecznego polskiego elementu.

$\"\"$
fot. Jeńcy polscy prowadzeni przez sowietów do niewoli

W sumie w starciach z sowietami zginęło ok. 2,5 tys. polskich żołnierzy, a ok. 20 tys. było rannych i zaginionych. Do niewoli sowieckiej dostało się ok. 250 tys. Z tej liczby 10 tys. oficerów na mocy decyzji podjętej 5 marca 1940 r. przez Biuro Polityczne WKP(b) zostało rozstrzelanych w Katyniu.

$\"\"$
fot. Ekshumacja w Katyniu

28 września 1939 r. Ribbentrop podpisał w Moskwie Traktat Sowiecko-Niemiecki o Granicy i Przyjaźni. Granica pomiędzy ZSRS a III Rzeszą przebiegać miała odtąd wzdłuż linii rzek San-Bug-Narew-Pisa. Przedstawiciele dwóch totalitarnych mocarstw ustalili również, iż:

nie będą na swoich terenach tolerować żadnej polskiej agitacji, która przenikałaby na terytorium drugiej strony. Wszelkie próby takiej agitacji na ich terenach będą likwidowane, a obie strony będą się informowały wzajemnie o podejmowanych w tych celach środkach.

$\"\"$
fot. Znaczek sowiecki wydany z okazji napaści na Polskę

W wyniku dokonanego rozbioru Polski Związek Sowiecki zagarnął obszar o powierzchni ponad 190 tys. km kw. z ludnością liczącą ok. 13 mln. Liczba ofiar wśród obywateli polskich, którzy w latach 1939-1941 znaleźli się pod sowiecką okupacją, do dziś nie jest w pełni znana. Szacuje się, a są to dane bardzo ostrożne, że ponad 1 milion Polaków było poddane różnym formom represji takim jak: więzienia, obozy, zsyłka, praca przymusowa. Nie mniej niż 30 tysięcy zostało rozstrzelanych. Na zesłaniu życie straciło ok. 100 tysięcy osób.