Deklaracja ideowa Ruchu Młodej Polski
W lipcu 1979 r. w okolicach Trójmiasta spotkała się grupa kilkudziesięciu młodych ludzi tworzących środowisko skupione wokół wydawanego od dwóch lat pisma „Bratniak”.
Uczestnicy podjęli decyzję o powołaniu własnego ugrupowania – Ruchu Młodej Polski. Ogłoszona wówczas „Deklaracja ideowa” była jednym z najciekawszych i najambitniejszych dokumentów programowych w historii opozycji antykomunistycznej w PRL‑u.
W polemice z KOR‑em
Środowisko Ruchu stworzone zostało przez niezależnie myślących dwudziestokilkulatków z różnych części Polski. Wyróżniała ich staranna formacja intelektualna i dobra znajomość polskich tradycji ideowych, ale zarazem samodzielność myślenia i chęć formułowania własnych odpowiedzi na stojące przed Polakami wyzwania. Część młodopolaków miała za sobą doświadczenia budowy niezależnego ruchu studenckiego, a także współpracy z Ruchem Obrony Praw Człowieka i Obywatela. To właśnie rozłam w ROPCiO stał się jedną z przyczyn podjęcia decyzji o pójściu własną drogą polityczną. Nie było żadnych wątpliwości, że droga ta przebiegać musiała w ramach nurtu niepodległościowego (określenia „prawica” używano wówczas dosyć rzadko), w polemice ze środowiskiem KOR‑u.
Podstawową zasługą Ruchu Młodej Polski było odtworzenie ciągłości polskiej myśli politycznej i przedstawienie propozycji ideowo-programowej wychodzącej poza perspektywę reformowania „demokratycznego socjalizmu”. RMP proponował w zamian wizję opartą na uniwersalnym światopoglądzie personalistycznym – poszanowania niezbywalnego prawa każdej osoby ludzkiej do godności i wolności od opresji państwa i ideologii komunistycznej, ale także od redukowania człowieka do roli konsumenta dóbr. Autorzy nie pojmowali wolności na sposób liberalny, ale wskazywali na powinności wobec drugiego człowieka, narodu, państwa i całej rodziny ludzkiej. Kładli nacisk na trwałe zakorzenienie w naturalnych strukturach społecznych, takich jak rodzina, naród, państwo.
Nowoczesny naród
Choć poglądy wielu uczestników RMP kształtowały się w wyniku lektury książek Romana Dmowskiego i innych autorów z kręgu Narodowej Demokracji, a samo pojęcie narodu przywoływane jest w „Deklaracji” jako podstawowa forma organizacji życia zbiorowego, to dokument polemizuje z tradycyjnie endeckim sposobem definiowania narodu i jego funkcji. Przede wszystkim naród nie jest rozumiany jako kategoria etniczna, ale kulturowa. Ruch Młodej Polski definiował naród jako „duchową, moralną i kulturalną wspólnotę pokoleń przeszłych, teraźniejszych i przyszłych, złączonych więzami świadomości, mowy, ziemi ojczystej, przebytej drogi historycznej, tradycji, realizowanego modelu życia zbiorowego oraz tworzonej kultury, będącej najpełniejszym wyrazem samowiedzy narodowej”. Zdaniem autorów „Deklaracji” to nie potencjał ekonomiczny czy siła militarna, lecz kultura jest kryterium oceny moralnej wspólnoty narodowej.
Jak prawem człowieka jest życie w wolności, tak prawem narodu jest posiadanie własnego niepodległego państwa. Stąd postulat niepodległości – praktycznie nieobecny w refleksji ówczesnych środowisk lewicowych, na prawicy zaś często sprowadzany do patriotycznego frazesu. Ruch Młodej Polski proponował inną drogę – poszerzanie suwerenności wewnętrznej społeczeństwa i pracę nad stanem jego świadomości politycznej. „Deklaracja” wskazuje praktyczne zadania, jakie stoją przed opozycją: walkę o przestrzeganie praw obywatelskich i stawienie czoła plagom trapiącym społeczeństwo – alkoholizmowi, nieszanowaniu życia nienarodzonych czy nietrwałości rodziny; obronę tożsamości kultury narodowej; upowszechnienie dostępu do wiedzy i informacji; wreszcie budowanie aktualnego programu politycznego.
Przeciw Jałcie
Ponad 30 lat po wprowadzeniu żelaznej kurtyny mało kto w Polsce wyobrażał sobie powrót naszego kraju do struktur świata zachodniego. Dla wielu opozycjonistów szczytem marzeń była finlandyzacja lub dogadanie się z Kremlem na nieco chociaż korzystniejszych warunkach. Ład pojałtański traktowany był często jako nienaruszalny w perspektywie co najmniej kilku pokoleń. Tymczasem w „Deklaracji ideowej” czytamy o tym, że jesteśmy depozytariuszami tworów kultury europejskiej, mamy należne nam miejsce w Europie, a „zerwanie duchowej więzi z jednoczącą się powoli, ale nieuchronnie Europą – rzecz jasna Europą ojczyzn – oznaczałoby również nasze samobójstwo duchowe”.
W „Deklaracji” nakreślone zostały ogólne zasady, na jakich oparty powinien być ustrój niepodległej Polski. Miał on „harmonijnie rozwiązać antynomię zasady silnej władzy państwowej i zasady wolności jednostek i grup społecznych, wykorzystując w tym względzie najcenniejsze tradycje polskie i europejskie. Autorytet władzy, zasadniczy wpływ rzeczywistych elit, stabilność rządów i polityki zagranicznej – muszą zostać pogodzone z najdalej idącym uspołecznieniem państwa i taką organizacją życia społecznego, która opierać się będzie na możliwie najszerszym samorządzie terytorialnym, gospodarczym, stanowo-zawodowym i kulturalnym” – głosi „Deklaracja ideowa Ruchu Młodej Polski”.
Dojrzali młodzi
Młodopolacy dostrzegali, że co najmniej równie doniosłym co represje polityczne i kryzys ekonomiczny skutkiem komunistycznych rządów była moralna degradacja Polaków. W poświęconych temu problemowi fragmentach „Deklaracji” pobrzmiewają echa niełatwych nauk Jana Pawła II i prymasa Stefana Wyszyńskiego w obronie życia od chwili poczęcia i praw rodziny, a przeciwko osobistej nieuczciwości i konformizmowi. Naturalną konsekwencją założenia, że to kultura jest czynnikiem decydującym o przetrwaniu wspólnoty, był nacisk położony na wysiłki związane z rozwojem pozadebitowego ruchu wydawniczego i niezależnego ruchu kulturalnego.
„Deklaracja ideowa RMP” pozostaje żywym przykładem na to, że powstałe przed 35 laty w radykalnie odmiennej sytuacji geopolitycznej dokumenty opozycji antykomunistycznej zawierać mogą więcej dynamiki i oryginalności niż teksty nam współczesne. Fascynujące jest również to, że urodzeni po wojnie dwudziestolatkowie mieli ambicję tworzenia niezależnej myśli politycznej i wykroczenia poza optykę demokratycznego socjalizmu. Młodopolacy potrafili znakomicie połączyć osadzenie w tradycji polskiej myśli politycznej z niezbędną dozą krytycyzmu wobec dorobku ideowych klasyków oraz intelektualny i polityczny rozmach z chłodnym realizmem. Dlatego warto czytać ich także dzisiaj.
