Ciekawostki turystyczne: Pałac Czartoryskich w Puławach

Budowla miała kształt prostokąta z czterema alkierzami w narożach, przygotowana była do pełnienia funkcji obronnych. Wojska szwedzkie podczas wojny północnej zniszczyły pałac i jego otoczenie. Na resztkach spalonego pałacu w latach 1731-36 powstał nowy pałac w stylu rokokowym. 

Sam pałac zachował jednopiętrowy korpus główny z czterema alkierzami w narożach. Korpus główny miał nadbudowane węższe, trzyokienne drugie piętro. Aby uzyskać dodatkowe pomieszczenia wydłużono alkierze równolegle do osi głównej pałacu i zlikwidowano taras na poziomie I piętra, znaczną jego część łącząc z alkierzami. Z reszty tarasu powstał balkon od strony Wisły. Z dziedzińca na reprezentacyjne I piętro wiodły dwubiegowe schody zewnętrzne przylegające do alkierzy, a w górnym odcinku do korpusu głównego. Balustrada schodów, attyka nad płaskim dachem II piętra i attyka obrzeżająca dachy nad pierwszym piętrem były zdobione rzeźbami, w większości wykonanymi przez Hoffmanów. 
Wewnętrzne i zewnętrzne ściany pałacu otrzymały bogatą sztukaterię i zdobnictwo typowe dla stylu rokoko. Równocześnie przy pałacu powstał ogród w stylu francuskim. 

Szczyt rozwoju i funkcjonowania w Puławach ośrodka kultury oświeceniowej przypada na przełom XVIII i XIX wieku, za sprawą wielostronnej działalności Izabeli i Adama Kazimierza Czartoryskich. Zgromadzili oni na puławskim dworze liczne grono znakomitych malarzy, pisarzy, architektów, muzyków. Okres świetności pałacu rozpoczął się w 1785, kiedy książę Adam Kazimierz Czartoryski i jego żona Izabella z Flemingów przenieśli się na stałe do Puław. Rozpoczęto wówczas restaurację i rozbudowę pałacu. 

W 1794 Puławy zostały zdewastowane przez Armię Imperium Rosyjskiego. Do przebudowy pałacu i przekształcenia parku przystąpiono w 1796.

Pałac otrzymał wystrój klasycystyczny. Park o powierzchni około 30 ha przebudowano według pomysłu księżnej Izabelli nadając mu charakter romantycznego parku krajobrazowego w stylu angielskim. Starano się wykorzystać naturalne walory otoczenia, np. groty w zboczu skarpy wiślanej i stary drzewostan. W parku, w którym zachowano układ niektórych alejek, powstało wiele budowli: Domek Grecki, Pałac Marynki, Świątynia Sybilli, Dom Gotycki, Domek Żółty, altany, źródełka, mostki. 

W 1801 otwarła swoje podwoje Świątynia Sybilli, pierwsze w Polsce muzeum narodowe, w murach pałacowych gromadzony jest bogaty księgozbiór, finansowane są też prace naukowe (lingwistyczne, literackie, historyczne), w które zaangażowane zostało liczne grono naukowców. Na dworze puławskim kształcona była także młodzież arystokratyczna i ziemiańska. Dzięki tym działaniom w XIX wieku Puławy określane były mianem „Polskich Aten”. Późniejsi architekci zaznaczyli zasięg pałacu balustradowymi attykami nad pięcioma oknami I piętra i trzema środkowymi II piętra.

Wiek Czartoryskich w Puławach skończył się w 1831. Książę Adam Jerzy Czartoryski, właściciel Puław od 1812, za udział w powstaniu listopadowym został przez cara zaocznie skazany na ścięcie toporem, a wszystkie jego majątki w zaborze rosyjskim uległy konfiskacie. Część wyposażenia pałacu i jego otoczenia wywieziono do Rosji, część sprzedano na licytacji, np. meissonierowską boazerię z sali złotej. Udało się ocalić zbiory ze Świątyni Sybilli i Domu Gotyckiego oraz bibliotekę (około 60 tysięcy tomów), które etapami wywieziono do Paryża (wróciły one potem do Krakowa, gdzie na ich bazie w 1876 utworzono Muzeum Czartoryskich). Zofia z Czartoryskich Zamoyska zabrała część rzeźb (m.in. „Tankreda i Kloryndę”, sarkofag, lwy, obelisk poświęcony księciu Józefowi Poniatowskiemu) do Podzamcza koło Maciejowic, skąd powróciły do Puław w 1947. Wiele elementów drobnej architektury parkowej zniknęło po 1840.

W 1842 w pałacu został umieszczony Instytut Wychowania Panien, zwany Aleksandryjskim, dla którego potrzeb została dokonana przebudowa pałacu w latach 1840-43 w stylu neoklasycystyczny. Do ciekawszych rozwiązań tego architekta należy sala kolumnowa w bibliotece, kwadratowa, z 12 kolumnami toskańskimi usytuowanymi koliście na środku. Nad nią, w prawym narożu I piętra usytuowana została sala balowa w stylu Ludwika Filipa. Zniknęły też wówczas reprezentacyjne schody zewnętrzne od strony dziedzińca. Powstała wewnętrzna klatka schodowa prowadząca na II piętro, poszerzone w tym celu o dwa okna. Korpus główny stał się wówczas na całej szerokości dwupiętrowy.

W 1858 pożar strawił środkową część pałacu. Odbudował ją Julian Ankiewicz. W miejscu sali złotej stworzył salę gotycką jako kaplicę katolicką, której budowa zmieniła pałac od strony Łachy. Dał również nowy wystrój sztukateryjny sali kamiennej (istniejącej od czasów Czartoryskich), a na drugim piętrze wybudował kaplicę prawosławną (dziś sala rycerska). Zaprojektował również, w miejsce spalonej, klatkę schodową z lanego żeliwa, która była sensacją techniczną w II połowie XIX wieku. Od tego czasu wygląd zewnętrzny pałacu nie zmienił się. Zachowało się także dawne rozplanowanie parku.

Kolejnymi użytkownikami zespołu pałacowo-parkowego byli: Instytut Wychowania Panien do 1862, Instytut Politechniczny i Rolniczo-Leśny w latach 1862-63 (formalnie do 1869), Instytut Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa do 1914, Państwowy Instytut Naukowy Gospodarstwa Wiejskiego do 1950, a obecnie Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa–Państwowy Instytut Badawczy. Kolejni użytkownicy posadzili nowe drzewa, w tym wiele okazów egzotycznych, jak katalpa, tulipanowiec czy kasztan jadalny. Czasy Czartoryskich pamiętają stare dęby i niektóre lipy. W parku dominują lipa, klon, grab, topola, dąb i kasztanowiec. Rosną tu buki i modrzewie. Mimo dużych ubytków w drzewostanie park nadal należy do najładniejszych w Polsce, a cały zespół pałacowo-parkowy jest wpisany do rejestru zabytków.

 

Źródło: niezalezna.pl