Gady to najstarsze i jedne z najbardziej tajemniczych istot żywych na ziemi - relikty minionych epok. Choć żyją obok nas, wielu ludzi obawia się już na sam dźwięk słowa „wąż”. Czy jest się czego bać? Polska jest domem dla kilku gatunków gadów, które pomimo swojej mniejszości wśród kręgowców, odgrywają ważną rolę w ekosystemach.
W Polsce występuje 13 gatunków gadów, są to: żółw błotny, żółw ozdobny - gatunek obcy, jaszczurka zwinka, jaszczurka żyworodna, jaszczurka murowa, jaszczurka zielona, padalec zwyczajny, padalec kolchindzki (wydzielony w 2010 roku z padalca zwyczajnego), zaskroniec zwyczajny, zaskroniec rybołów, gniewosz plamisty, wąż eskulapa i żmija zygzakowata.
To jedyny jadowity wąż występujący w Polsce. Charakterystyczna jest dla niej zygzakowata linia biegnąca wzdłuż grzbietu. Żmije żyją głównie na terenach wilgotnych, takich jak wrzosowiska, łąki i brzegi lasów. Mimo że jest jadowita, żmija zygzakowata nie stanowi zagrożenia dla ludzi, o ile nie jest prowokowana.
Jest to największy wąż żyjący w Polsce, który może osiągnąć nawet do 2 metrów długości. Zaskroniec jest niegroźny dla człowieka, a jego charakterystyczne "zaskronie" (żółte plamy za oczami) pomaga w jego identyfikacji. Żyje w pobliżu zbiorników wodnych, gdzie poluje na ryby i płazy.
Padalec, mimo że często mylony z wężem, jest beznogą jaszczurką. Jego ciało jest długie i gładkie, ale padalec jest całkowicie niegroźny i nie posiada jadu. Żyje w lasach i zaroślach, gdzie szuka owadów, ślimaków i innych drobnych bezkręgowców.
Jaszczurka zwinka to najbardziej powszechna jaszczurka w Polsce. Samce tego gatunku mają intensywnie zieloną barwę w okresie godowym. Zwinki można spotkać na terenach suchych i nasłonecznionych, takich jak łąki i polany leśne.
To wyjątkowa jaszczurka, ponieważ, w przeciwieństwie do innych gadów, nie składa jaj, lecz rodzi żywe młode. Jaszczurka żyworodna preferuje chłodniejsze tereny, w tym wilgotne łąki i torfowiska, co czyni ją jednym z bardziej odpornych na zmienne warunki klimatyczne gadów w Polsce.
Warto poznać tajemnice jedynego rodzimego gatunku żółwia w Polsce. Żółw błotny (Emys orbicularis) – gatunek żółwi z rodziny żółwi błotnych z podrzędu żółwi skrytoszyjnych. Pancerz żółwia jest pokryty gładkimi tarczkami. Strona brzuszna pancerza u samców jest lekko wklęsła, u samic jest płaska. Grzbiet jest brązowy, tarczki są pokryte małymi, żółtymi plamkami, strona brzuszna pokryta jest większymi żółtymi plamami. Żółte plamki pokrywają także głowę i odnóża. Czasem plamki nie występują.
W środowisku naturalnym żółw żyje powyżej 100 lat. Jego środowiskiem jest woda, którą opuszczają tylko samice dla złożenia jaj. Zamieszkuje nieduże, zarastające jeziorka, leśne oczka wodne, bagna, gęsto zarośnięte i trudno dostępne starorzecza, duże stawy oraz wolno płynące rzeczki z gęstą roślinnością.
Dawniej żółw błotny był spotykany na terenie całej Polski. Dziś jest bardzo rzadki i występuje tylko wyspowo. Od kilkunastu lat program jego czynnej ochrony powoli przynosi efekty. Pracownicy Poleskiego Parku Narodowego od 1998 roku wypuścili na wolność ponad 2600 żółwi wyklutych w specjalnym ośrodku ochrony.
Jest drapieżnikiem, poluje i odżywia się wyłącznie pod wodą. Zjada owady wodne i ich larwy, ślimaki, małże, kijanki, żaby, małe ryby. Nie gardzi też martwą zdobyczą. Mniejszą zdobycz połyka w całości, a większą chwyta szczękami i rozrywa pazurami.
Większość czasu spędza w wodzie, ale oddycha powietrzem atmosferycznym za pomocą płuc. Pod powierzchnią wody może przebywać nawet do jednej godziny. Jest bardzo płochliwy, doskonale pływa, nurkuje, widzi oraz wyczuwa zbliżającego się intruza, stąd bardzo trudno go spotkać. Kiedy nie jest płoszony, lubi wychodzić z wody i wygrzewać się na słońcu. Zimuje zagrzebany głęboko w mule na dnie zbiornika wodnego przez około 5 miesięcy. Ze snu budzi się w kwietniu lub maju, w zależności od pogody. Samce są bardzo agresywne wobec siebie, szczególnie podczas godów. Jest odporny na niskie temperatury, ruchliwość traci dopiero w temperaturze 2-3°C. Nie jest natomiast odporny na suszę.