Dolina Kościeliska - jedna z najpiękniejszych dolin w Tatrach

Jest prawą odnogą doliny Czarnego Dunajca, do której uchodzi w Kirach. Znajduje się w Tatrach Zachodnich. Ma ok. 9 km długości i powierzchnię ok. 35 km². Ma liczne boczne odgałęzienia, największe z nich to Dolina Miętusia, Dolina Tomanowa i Dolina Pyszniańska (Pyszna). Pozostałe większe odgałęzienia to: Żeleźniak, Żleb pod Wysranki, Wąwóz Kraków, Wściekły Żleb, Zastolański Żleb, Dolinka Iwanowska, Dolina Smytnia. Dnem doliny płynie Kościeliski Potok.

Najwyższym punktem w otoczeniu Doliny Kościeliskiej jest Błyszcz (2159 m). Z doliny jest widoczna, choć nie leży bezpośrednio nad nią, Bystra (2248 m) – najwyższy szczyt Tatr Zachodnich. Wylot doliny znajduje się w Kirach na wysokości około 927 m, tak więc deniwelacja doliny wynosi 1232 m.

Historia

W przeszłości Dolina Kościeliska była związana z przemysłem hutniczym. Srebro, miedź i antymon wydobywano już od końca XV w. Polana Stare Kościeliska tętniła życiem. Pod koniec XVIII wieku były tutaj dwa piece do wytopu miedzi, węglarnia i magazyny, a na początku XIX wieku fryszerka napędzana kołem wodnym, baraki robotników, karczma, leśniczówka i kapliczka zbójnicka. Od końca XVIII w. wydobywano głównie rudy żelaza. Było ich jednak niewiele. Po wyczerpaniu najbardziej wartościowych złóż z powodu nieopłacalności zaprzestano ich wydobycia i w 1841 r. hutę zlikwidowano.

Przez Dolinę Kościeliską, a dalej przez Tomanową Przełęcz prowadziła trasa na Słowację, którą podróżowali kupcy z jucznymi końmi i przemytnicy. Na trasie napadali nieraz na nich zbójnicy, o czym świadczą historyczne przekazy, a także nazwy skał, za którymi czyhali zbójnicy: Zbójnickie Okna, Zbójnicka Turnia. Dolina Kościeliska była też ulubionym miejscem poszukiwaczy skarbów, o czym świadczą pozostawione przez nich liczne znaki na skałach i w jaskiniach.

Dolina Kościeliska była w Tatrach jednym z pierwszych miejsc odwiedzanych przez turystów. Historia turystyki liczy w niej już około 200 lat. Pierwsi turyści pojawili się w niej w 1815 r. Pod koniec XIX wieku. dolina stała się już bardzo popularna turystycznie – wędrowano nią aż na szczyt Bystrej, by podziwiać wschód słońca. Natchnienie czerpali tam tacy twórcy jak Deotyma, Wojciech Gerson, Seweryn Goszczyński, Walery Eljasz-Radzikowski, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Stefan Żeromski i inni. Jan Gwalbert Pawlikowski zaczął badać i opisywać jej jaskinie.

Pierwsi turyści nocowali w leśniczówce, ale w latach 20. XIX wieku wybudowano Karczmę na Starych Kościeliskach, która do 1863 r. służyła również jako schronisko turystyczne. Nie było to jedyne schronisko w Dolinie Kościeliskiej. Od 1890 do 1926 r. działała na polanie Gospoda Zamoyskiego, która na piętrze przyjmowała turystów na nocleg. Stała na polanie przy mostku prowadzącym do Lodowego Źródła i Bramy Kraszewskiego, dzierżawił ją od hrabiego Władysława Zamoyskiego Jan Słowiński. Przed II wojną światową Dolina Pyszniańska (tzw. Siwe Sady) była popularnym ośrodkiem narciarskim. Narciarze mogli nocować w nieistniejącym już Schronisku na Pysznej. W czasie II wojny światowej w dolinie ukrywał się oddział partyzancki im. Szczorsa, a doliną kurierzy tatrzańscy przeprawiali się za granicę.

Dolina Kościeliska przez kilka wieków była ważnym ośrodkiem pasterstwa. Było tutaj 9 hal: Hala Ornak, Hala Pyszna, Hala Smreczyny, Hala Tomanowa, Hala Smytnia, Hala Miętusia, Hala Upłaz, Hala Stoły, Hala Pisana oraz samodzielne polany: Zahradziska, Cudakowa Polana i Wyżnia Kira Miętusia. Łącznie wypasano na nich do 3 tysięcy sztuk owiec oraz kilkaset sztuk bydła. Wypas był ważnym źródłem utrzymania ludzi z miejscowości Zakopane, Wróblówka, Leśnica, Rogożnik, Klikuszowa.

Nadmierna liczba wypasanych owiec i bydła spowodowała znaczne zniszczenia przyrody tatrzańskiej i erozję zboczy. Po utworzeniu Tatrzańskiego Parku Narodowego wypas zniesiono, z początkiem lat 90. XX wieku wprowadzono jednak ograniczony i podlegający kontroli wypas kulturowy na polanach Wyżnia Kira Miętusia, Zahradziska, Cudakowa Polana, Stare Kościeliska.

Ukształtowanie i budowa

Dolna i środkowa część Doliny Kościeliskiej tworzy długi i głęboki wąwóz skalny, ściany którego w trzech miejscach zwanych „bramami” zbliżają się blisko do siebie. Są to: Niżnia (Brama Kantaka), Pośrednia (Brama Kraszewskiego) i Wyżnia Kościeliska Brama (Brama Raptawicka).

Południowa część doliny zbudowana jest z paleozoicznych skał krystalicznych. Część środkowa i dolna zbudowana jest ze skał osadowych powstałych na dnie morza w okresie od triasu do kredy. 
Wybitny wpływ na rzeźbę górnej części doliny wywarły plejstoceńskie lodowce. Lodowiec Doliny Tomanowej miał długość 3,6 km, lodowiec Doliny Pysznej 4,8 km. Połączone lodowce swoim jęzorem lodowcowym sięgały do Bramy Raptawickiej.

W kształtowaniu środkowej i dolnej części doliny główny udział miał płynący jej dnem Kościeliski Potok oraz płynące szczelinami we wnętrzu skał wody podziemne. Efektem ich działalności są skały o fantastycznych kształtach, strome ściany i liczne jaskinie, a także rozległe rozszerzenia, jak Polana Pisana, Stare Kościeliska, Wyżnia Kira Miętusia.

W Dolinie Kościeliskiej znajduje się kilka bardzo popularnych i dostępnych turystycznie jaskiń: Jaskinia Mroźna, Smocza Jama, Jaskinia Mylna, Jaskinia Raptawicka i Jaskinia Obłazkowa. Dolina Kościeliska jest największym w całych polskich Tatrach skupiskiem jaskiń, oprócz wymienionych jest jeszcze kilkaset innych jaskiń i schronisk, w tym najgłębsza i najdłuższa jaskinia Polski – Jaskinia Wielka Śnieżna.

Flora i fauna 

W dolinie występują typowe dla Tatr piętra roślinności: regiel dolny, regiel górny, piętro kosodrzewiny i piętro halne. Ponad połowę powierzchni zajmują lasy, około 10% kosodrzewina, pozostałą część polany, hale i obszary skalisto-piarżyste. Bogata flora. W dolnych częściach doliny występują typowe dla całego rejonu gatunki zwierząt. Z większych zwierząt występuje niedźwiedź brunatny, aż po górną granicę lasu jeleń szlachetny. Z rzadziej spotykanych gatunków ptaków występują m.in. krzyżodziób świerkowy, sowa uszata, drozd obrożny, płochacz halny, pomurnik, pliszka górska, pluszcz zwyczajny, zalatuje orzeł przedni. W piętrze kosodrzewiny i halnym żyje już mniej zwierząt, ale ze ssaków spotkać tu jeszcze można niedźwiedzia i dwa typowe dla piętra halnego gatunki: kozicę tatrzańską, świstaka alpejskiego, oraz gryzonie, m.in. nornik śnieżny, darniówka tatrzańska.

Dolinę można zwiedzać pieszo lub góralskimi dorożkami (w lecie) i saniami (w zimie). Dolina leży na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego. Wstęp płatny. Z doliny wychodzi wiele szlaków turystycznych. W górnej części Doliny Kościeliskiej (z Kir 5,5 km, 1:30 h pieszo) znajduje się schronisko turystyczne na Hali Ornak (1100 m).

 

 

Źródło: niezalezna.pl

#góry #Dolina Kościeliska #Tatry #przyroda