Zakopane będzie miało Muzeum Narodowe
Muzeum Tatrzańskie w Zakopanem będzie instytucją współprowadzoną przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego przez co zostanie podniesione do rangi Muzeum Narodowego - ogłosił w sobotę w Zakopanem wicepremier prof. Piotra Gliński przed gestapowską „Katownią Podhala” w której do 2023 r. powstanie muzealny oddział.
W nazywanej „Katownią Podhala” willi „Palace” w Zakopanem podczas okupacji Niemcy umieścili siedzibę gestapo. Tutaj trafiali m.in. kurierzy tatrzańscy, którzy byli torturowani i zabijani. Stąd też wyruszały transporty więźniów do Auschwitz. Budynek, w którym przez wiele lat działał pensjonat, w 2018 r. został zakupiony przez miasto Zakopane.
Willa Palace to miejsce bardzo ważne dla pamięci lokalnej, regionalnej, ale także polskiej. To było miejsce, gdzie uczestnicy ruchu oporu, Polacy, w czasie II wojny światowej byli zabijani. Stąd także więźniowie zostali przewiezieni w pierwszym transporcie do Auschwitz. Wkrótce willa Palace stanie się oddziałem Muzeum Tatrzańskiego, a Muzeum Tatrzańskie stanie się instytucją współprowadzoną przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach naszych działań polegających na przejmowaniu odpowiedzialności czy współodpowiedzialności za wiele instytucji kultury w Polsce, które wymagają wsparcia z budżetu centralnego i które zasługują, aby podnieść ich rangę do narodowej.
– mówił prof. Gliński.
Muzeum Tatrzańskie
Idea założenia Muzeum Tatrzańskiego zrodziła się w roku 1888 w gronie przyjaciół Tytusa Chałubińskiego (1820-1889), którzy pragnęli uczcić jego zasługi jako odkrywcy wartości leczniczych Zakopanego, wybitnego warszawskiego lekarza, uczonego i społecznika, wielkiego miłośnika Tatr i góralszczyzny. Najstarsze zbiory, na które składały się kolekcje: botaniczna, geologiczna, zoologiczna oraz etnograficzna i zaczątek biblioteki, zgromadzone zostały drogą darów i kupna całych kolekcji z rąk prywatnych zbieraczy. Pierwsza ekspozycja mieściła się w wynajętym przez Towarzystwo, nieistniejącym już dziś domu przy Krupówkach. Lata osiemdziesiąte XIX w. to początki powstawania pierwszych kolekcji rzemiosła i sztuki ludowej. Okazy etnograficzne gromadzili wówczas: Róża z Potockich hr. Raczyńska, Maria i Bronisław Dembowscy, Zygmunt Gnatowski. Z czasem ich kolekcje trafiły do Muzeum Tatrzańskiego. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Muzeum mogło liczyć na opiekę Departamentu Nauki i subsydia państwowe. Zasadniczej rewizji uległa przedwojenna koncepcja stworzenia w Muzeum stacji naukowej, centrum wielokierunkowych badań nad Tatrami i Podhalem. Badania takie podjęły inne ośrodki naukowe w kraju, a Muzeum włączyło się, zapewniając naukowcom pokoje gościnne. Dzięki istnieniu „Grand Hotelu Muzeum Tatrzańskiego” (tak żartobliwie nazywano pokoje gościnne), Muzeum stało się swoistym centrum badań nad Tatrami i Podhalem. Okres II wojny światowej Muzeum Tatrzańskie szczęśliwie przetrwało bez większych strat, a po wojnie, w roku 1950, zostało upaństwowione. Dzięki większej ilości etatów i stabilizacji finansowej można było rozpocząć systematyczne badania terenowe i opracowywanie zbiorów. W tym czasie otwarto dwie filie muzealne: jedną, prezentującą zbiory etnograficzne Szymańskich, drugą, pamiątki po znanym pisarzu Kornelu Makuszyńskim. W następnych latach Muzeum systematycznie powiększało się o nowe oddziały. W roku 1993 otwarta została nowa filia – Muzeum Stylu Zakopiańskiego im. Stanisława Witkiewicza w willi Koliba. W roku 2007 w chałupie rodziny Gąsieniców Sobczaków przy Drodze do Rojów utworzone zostało Muzeum Stylu Zakopiańskiego – Inspiracje im. Marii i Bronisława Dembowskich, a w roku 2011 w willi Oksza przy ulicy Władysława Zamoyskiego – Galeria Sztuki XX wieku.
Willa „Palace”
Budynek „Palace" został wybudowany w 1930 r. według projektu architekta Prota Komornickiego, na zlecenie doktora Włodzimierza Schneidera z Krakowa. Po wybuchu II wojny światowej, w październiku 1939 r., został przejęty przez Niemców i przekształcony na siedzibę Grenzpolizeikommissariat Zakopane tj. działający na terenie Podhala Komisariat Policji Granicznej w Zakopanem. Komisariat obejmował swoim nadzorem cały ówczesny powiat nowotarski, który rozciągał się od Makowa Podhalańskiego po Szczawnicę i od Rabki do południowej granicy Polski z 1939 roku. Niemcy urządzili w nim gabinety przesłuchań, biura, mieszkania, a w piwnicach zlokalizowano cele więzienne. W "Palace" było więzionych i katowanych nawet do czterech tysięcy osób, a zginęło tu 350 ofiar hitlerowskiego terroru. Męczeni w zakopiańskiej siedzibie Gestapo więźniowie byli często wysyłani do obozów koncentracyjnych. Wśród więźniów „Palace" byli m.in. Franciszek Gajowniczek, kurierzy tatrzańscy - Stanisław Marusarz, Helena Marusarzówna, Bronisław Czech, a także dr Wincenty Galica, Marian Polaczyk i Władysław Szepelak.
W 1994 r. w piwnicach „Palace" staraniem dr. Galicy powstało muzeum męczeństwa. W 1999 r. nowy właściciel obiektu uniemożliwił dostęp do piwnic i zlikwidował wystawę. Wówczas zniszczono część napisów wyrytych przez więźniów na ścianach. Placówka została ponownie otwarta w 2001 r., ale jej funkcjonowanie zostało ograniczone. W 2017 r. Zakopane dzięki rządowemu wsparciu w wysokości 9 mln zł kupiło willę „Palace". Główną inicjatorką odkupienia od prywatnego właściciela dawnej siedziby Gestapo była prezes Stowarzyszenia Muzeum Walki Męczeństwa „Palace" Lucyna Galica-Jurecka, córka dr. Wincentego Galicy, uczestnika kampanii wrześniowej, legendarnego kuriera tatrzańskiego i więźnia niemieckich obozów koncentracyjnych, pierwszego twórcy muzeum męczeństwa w „Palace”.
Źródło: mkidn.gov.pl
