Polski Cmentarz Wojenny na Monte Cassino
„Przechodniu, powiedz Polsce, żeśmy polegli wierni w jej służbie”. Ten napis widnieje na posadzce cmentarza na Monte Cassino, do którego wejścia strzegą dwa monumentalne orły, za którymi pośrodku nekropolii w wielkie koło wkomponowany jest krzyż Virtuti Militari z płonącym zniczem. Cmentarz jest ważnym dziedzictwem narodowym poza granicami kraju.
W lecie 1944 r. gen. Władysław Anders podjął decyzję o utworzeniu cmentarza w tzw. Dolinie Śmierci pomiędzy Monte Cassino a Wzgórzem 593. Był to rejon najcięższych walk 3 Dywizji Strzelców Karpackich. Autorami projektu całego założenia byli architekci Wacław Hryniewicz i Jerzy Skolimowski. Prace ziemne i kamieniarskie wykonał pluton polskich saperów oraz paruset robotników włoskich pod kierownictwem inż. Tadeusza Muszyńskiego. Uroczyste otwarcie cmentarza odbyło się 1 września 1945 r., czyli w 6. rocznicę wybuchu II wojny światowej, ale prace nad jego ukończeniem ciągnęły się jeszcze przez kilka miesięcy.
Cmentarz zajmuje lekko nachylony stok, do którego droga prowadzi od strony opactwa benedyktyńskiego na Monte Cassino. Wejścia strzegą dwa kamienne orły z podniesionymi do góry skrzydłami, wyrzeźbione w trawertynie przez włoskiego artystę Duilio Cambellottiego. Kamienne groby żołnierskie umieszczone są amfiteatralnie na dziewięciu tarasach. Ostatni, najwyższy taras zakończony jest murem oporowym, w którego centralnej części znajduje się kamienny stół ołtarzowy i wykute obok godła oddziałów 2 Korpusu. Ponad właściwym cmentarzem, na stoku łagodnie wznoszącym się w kierunku Wzgórza 593, wytyczony został krzyż o ramionach długości 50 m, na których skrzyżowaniu znajduje się kamienna płaskorzeźba z wizerunkiem polskiego godła państwowego.
W walkach pod Monte Cassino zginęło ponad 1000 żołnierzy, a około 3000 odniosło rany. Pochodzili ze wszystkich stron Rzeczypospolitej, w dużym stopniu z terenów jej wschodnich województw. Na większości grobów stoją przeważnie proste krzyże łacińskie. Wśród poległych byli też Białorusini, Ukraińcy i Żydzi, stąd też na nekropolii można znaleźć kwatery z krzyżami prawosławnymi i macewami z gwiazdą Dawida.
Po 1945 r. na cmentarzu wystawione zostały trzy nagrobki specjalne: biskupa polowego Józefa Gawliny (pochówek z 1965 r.), gen. Władysława Andersa (pochówek z 1970 r.) oraz jego żony Ireny Anders (pochówek z 2011 r.).
Źródło: polonika.pl
