NZS – pokolenia przemian 1980-2020
W części podziemnej Dworca Głównego PKP w Krakowie można oglądać wystawę „NZS – pokolenia przemian 1980-2020”. 10 sierpnia (poniedziałek) br. o godz. 11.00 odbędzie się krótka uroczystość symbolicznego otwarcia wystawy oraz briefing prasowy, w którym wezmą udział: prezes IPN dr Jarosław Szarek, Adam Kalita (prezes Stowarzyszenia NZS 1980), Paweł Zechenter (twórca wystawy) oraz Paweł Zdańkowski z NZS Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie.
22 września 2020 r. Niezależne Zrzeszenie Studentów będzie obchodzić 40. rocznicę powstania. Od 1980 r. minęły cztery burzliwe dekady dziejów Polski. Lata 80. XX wieku w PRL to strajki na uczelniach i w zakładach pracy oraz stan wojenny i działalność w konspiracji. Przełom lat 80. i 90. to zmiana ustroju, wyjście spod sowieckiej dominacji i odzyskanie przez Polskę wolności. NZS od początku istnienia brał udział w tych dziejowych przemianach, skupiając ludzi niepokornych, zdeterminowanych w dążeniu do reform systemowych w kraju rządzonym przez komunistów.
Zebranie przedstawicieli Tymczasowych Komitetów Założycielskich Niezależnego Zrzeszenia Studentów odbyło się we wrześniu 1980 r. w Domu Studenckim Politechniki Warszawskiej, z inicjatywy działaczy krakowskiego i poznańskiego Studenckiego Komitetu Solidarności oraz Akademickiego Biura Interwencji. Ustalono ogólnopolski charakter organizacji oraz wspólny statut. Miesiąc później przedstawiciele Ogólnopolskiego Komitetu Założycielskiego NZS złożyli w Sądzie Wojewódzkim w Warszawie wniosek o zarejestrowanie Niezależnego Związku Studentów.
Ponieważ komunistyczne władze odrzuciły wniosek, 21 stycznia 1981 r. rozpoczął się najdłuższy okupacyjny strajk studencki w Europie. Zgłoszono 47 postulatów dotyczących całego środowiska oraz kwestii ogólnospołecznych: przede wszystkim rejestracji NZS, autonomii uczelni, zerwania z obowiązkowym studiowaniem przedmiotów „politycznych”, swobody wyboru nauki języka obcego, reformy studium wojskowego, zakazania wstępu na teren uczelni MO i SB, zapewnienia wolności słowa, nierepresjonowania za poglądy, przygotowania nowych pozbawionych fałszerstw podręczników historii, prawa do swobodnego świętowania rocznic patriotycznych, zwolnienia więźniów politycznych, ukarania winnych nadużyć funkcjonariuszy MO i SB.
17 lutego 1981 r. władze zdecydowały się na zarejestrowanie NZS, lecz po wprowadzeniu stanu wojennego Zrzeszenie – jak wiele niezależnych organizacji – zostało zdelegalizowane, a jego działacze rozpoczęli działalność w podziemiu. Wiosną 1988 r. w Krakowie, Gdańsku, Warszawie odbyły się strajki solidarnościowe połączone z kierowanymi przez NZS różnymi formami protestów we wszystkich ośrodkach akademickich kraju. W Gdańsku w 1989 r. zostały wybrane nowe, jawne władze krajowe Zrzeszenia. Pierwszy semestr roku akademickiego 1988/1989 był okresem najważniejszych środowiskowych działań NZS na uczelniach – zakończonych ogólnopolskimi styczniowymi wystąpieniami w walce o zmianę ustawy o szkolnictwie wyższym i ponowną rejestracją Zrzeszenia.
Dziś NZS działa na około 50 uczelniach i skupia ok. 5 tys. studentów.
Źródło: ipn.gov.pl
