Kazimierz urodził się 30 kwietnia 1310 roku w Kowalu jako syn Władysława Łokietka i Jadwigi Bolesławówny. W młodości nie zapowiadał się na wielkiego reformatora.
Wychowywany w cieniu ojca, który zjednoczył rozdrobnione księstwa polskie, Kazimierz musiał zmierzyć się z trudnym dziedzictwem. Po śmierci Łokietka w 1333 roku objął tron w wieku zaledwie 23 lat, stając przed wyzwaniem rządzenia krajem otoczonym przez wrogów: Czechy, Brandenburgię i Zakon Krzyżacki.
Młody król szybko pokazał, że ma talent do dyplomacji. W 1335 roku na zjeździe w Wyszehradzie zrzekł się praw do Śląska na rzecz Czech, co pozwoliło uniknąć kosztownej wojny. W zamian Polska odzyskała Kujawy i ziemię dobrzyńską, a Kazimierz zyskał czas na wewnętrzne reformy. Pokój z Czechami i Krzyżakami, choć chwilowy, dał mu przestrzeń do działania.
Reformator i budowniczy
Kazimierz Wielki zasłynął jako król, który nie tylko rządził, ale i modernizował. Jego rządy to złoty wiek polskiej gospodarki i administracji. Wprowadził jednolitą monetę – grosz krakowski – co usprawniło handel i wzmocniło skarb państwa. Reforma sądownictwa, oparta na tzw. statutach wiślicko-piotrkowskich, uporządkowała prawo, dając poddanym poczucie sprawiedliwości. Król zadbał też o rozwój miast, lokując na prawie magdeburskim ponad 100 nowych ośrodków, takich jak Bochnia czy Wieliczka.
Jego największym osiągnięciem było jednak budownictwo. Kazimierz wzniósł około 50 zamków i ufortyfikował ponad 30 miast, tworząc sieć obronną, która chroniła kraj przed najazdami. Wawel, przebudowany za jego panowania, stał się symbolem królewskiej potęgi. Nie zapominał o edukacji – w 1364 roku założył Akademię Krakowską (dzisiejszy Uniwersytet Jagielloński), jedną z najstarszych uczelni w Europie. To właśnie za jego sprawą Polska zaczęła doganiać Zachód pod względem kultury i nauki.
Polityka zagraniczna i sukcesy terytorialne
Kazimierz był mistrzem dyplomacji, ale nie stronił od wojen, gdy były konieczne.
Największym sukcesem było przyłączenie Rusi Halicko-Włodzimierskiej (dzisiejsza Ukraina Zachodnia) w latach 1340–1366. Dzięki temu Polska zyskała dostęp do szlaków handlowych i ogromnych obszarów żyznych ziem. Król umiejętnie lawirował między potężnymi sąsiadami, zawierając sojusze z Węgrami i utrzymując kruche rozejmy z Czechami i Krzyżakami.
Jego polityka zagraniczna nie była wolna od kontrowersji. Porozumienia z Czechami, które kosztowały Polskę Śląsk, do dziś budzą dyskusje wśród historyków. Jednak Kazimierz zawsze stawiał na pragmatyzm, wybierając rozwiązania, które wzmacniały państwo w dłuższej perspektywie.
Życie prywatne – król z ludzką twarzą
Kazimierz Wielki, choć wielki władca, był też człowiekiem z krwi i kości. Jego życie osobiste pełne było namiętności i skandali. Król miał cztery żony: Annę Litewską, Adelajdę Heską, Krystynę Rokiczankę i Jadwigę Żagańską. Jego małżeństwa, często zawierane z powodów politycznych, nie zawsze były szczęśliwe. Szczególnie głośny był romans z Esterką, piękną Żydówką, która według legend była miłością jego życia. Choć historycy spierają się, czy Esterka istniała naprawdę, historia ta pokazuje, że Kazimierz był postacią budzącą emocje nie tylko jako władca.
Brak męskiego potomka był największym zmartwieniem króla. Po jego śmierci w 1370 roku tron przeszedł na Ludwika Węgierskiego, siostrzeńca Kazimierza, co zakończyło rządy Piastów. Dla wielu było to gorzkie przypomnienie, że nawet wielki król nie może kontrolować wszystkiego.
Dziedzictwo Kazimierza
Kazimierz Wielki zmarł 5 listopada 1370 roku w Krakowie, pozostawiając Polskę silniejszą niż kiedykolwiek. Jego rządy trwały 37 lat – okres, w którym kraj przeszedł prawdziwą metamorfozę. Zbudował fundamenty nowoczesnego państwa, które przetrwało wieki. Zamki, miasta, uniwersytet i stabilna gospodarka to jego testament.
