341 osób za pomoc Żydom straciło życie, w tym 258 zostało przez Niemców rozstrzelanych, także w egzekucjach zbiorowych; wśród zamordowanych ofiar były dzieci.
To niezwykle ważne wydawnictwo, ponieważ w sposób całkowicie potwierdzony – zbadany i zweryfikowany przez naukowców – pokazuje konkretne przypadki wstrząsających represji na Polakach ratujących Żydów.
– podkreślił wiceprezes IPN Mateusz Szpytma, który w Instytucie zajmuje się m.in. problematyką polsko-żydowską. Historyk przypomniał też, że z dotychczasowych szacunków wynikało, że z rąk Niemców za pomoc Żydom zginęło ok. tysiąca Polaków.
Nasze badania pozwolą dokładniej zweryfikować tę liczbę. Czy tych przypadków będzie więcej czy mniej niż tysiąc tego jeszcze nie możemy stwierdzić.
– zaznaczył wiceszef Instytutu. Dodał też, że mimo że praca ma charakter ściśle naukowy, to jednocześnie jest wyrazem pamięci i czci wobec osób, które poniosły największą ofiarę za ratowanie drugiego człowieka od śmierci.
Okupowana Polska była jednym z nielicznych krajów, zwłaszcza w odróżnieniu od okupowanego Zachodu, w którym Niemcy wprowadzili karę śmierci za pomoc niesioną Żydom. Nowa publikacja jest pierwszym tomem z planowanej serii. Ukazuje on dotychczasowy rezultat prac prowadzonych w ramach programu
Indeks Polaków zamordowanych i represjonowanych za pomoc Żydom w okresie II wojny światowej zainicjowanych przed laty przez Instytut Studiów Strategicznych z Krakowa. Celem tego przedsięwzięcia - jak wyjaśniły redaktorki publikacji Martyna Grądzka-Rejak i Aleksandra Namysło z Biura Badań Historycznych IPN - jest ustalenie nazwisk polskich obywateli różnych narodowości nieobjętych ustawodawstwem norymberskim, mieszkających na terytorium Polski w granicach z 31 sierpnia 1939 r., którzy doświadczyli represji za pomoc udzielaną Żydom. Autorami biogramów są pracownicy z różnych oddziałów IPN, zwykle z pionu naukowego.
Z analizy zaprezentowanych w tomie historii, co do których udało się ustalić formę udzielanej pomocy, wynika, że ukrywanie Żydów było najczęstszą przyczyną represji, których doświadczali pomagający (ok. 70 proc.). W tej kategorii mieści się zarówno udzielanie schronienia i utrzymanie ukrywanych, jak i pośredniczenie w znalezieniu kryjówki czy jej organizacja i przygotowanie poza miejscem zamieszkania. Dzięki takiej pomocy schronienie znalazło nie mniej niż 847 Żydów. Tej formie pomocy towarzyszyło utrzymanie ukrywających się, w części wypadków finansowane lub współfinansowane przez Żydów oraz organizowanie dla nich tzw. aryjskich papierów.
– napisały ekspertki. Formami represji były wszelkie sankcje karne, cywilne i administracyjne okupanta niemieckiego, w tym - jak przypomniano w publikacji - umyślne pozbawienie życia i wolności; znęcanie się fizyczne i psychiczne; pozbawienie, uszkodzenie lub zniszczenie mienia. Pierwszym i najdłużej trwającym etapem prac - jak podkreśliły Grądzka-Rejak i Namysło - było pozyskiwanie materiału źródłowego.
Został on zakończony dopiero dwa lata temu. Wyniki prowadzonych kwerend wpisywane były równolegle do wewnętrznej komputerowej bazy danych. Aktualnie w bazie znajduje się ponad 6 tys. nazwisk osób (stan na grudzień 2018 r.), które - jak wynika z zebranego materiału - mogły zostać represjonowane za pomoc Żydom.
– podały. Kolejnym etapem prac była weryfikacja pozyskanych informacji. Na listę osób represjonowanych, w tym zamordowanych, za pomoc Żydom - zgodnie z założeniami programu "Indeks" - kwalifikowane są tylko przypadki po dokładnym sprawdzeniu ich wiarygodności. "Nie stosujemy zasady bezrefleksyjnego przepisywania informacji zawartych w źródłach. Pojedyncze relacje też nie stanowią dla nas wiążącego kryterium. Weryfikacja wymaga doskonałej znajomości historii danego regionu w okresie okupacji, wymusza także konieczność prowadzenia tzw. badań terenowych. Jest to zatem proces żmudny, a przede wszystkim czasochłonny" - zaznaczyły ekspertki z pionu naukowego IPN. Pierwsze, cząstkowe wyniki prac nad "Indeksem", opublikowano w 2014 r. Obecna publikacja stanowi ich uzupełnioną, zweryfikowaną i poszerzoną wersję. Poza indeksem represjonowanych Polaków publikacja zawiera opracowanie dotyczące relacji polsko-żydowskich w czasie wojny, w którym zwrócono uwagę na zróżnicowane postawy lokalnych społeczności wobec dokonującego się Holokaustu. "Postawy wobec ludności żydowskiej były uwarunkowane polityką okupanta i wynikającymi z niej konsekwencjami. Rzeczywistość niemieckiej okupacji, niezwykle złożona, niosąca ze sobą terror, zbrodnie, powszechny strach, miała istotne oddziaływanie na postawy przyjmowane przez mieszkańców Generalnego Gubernatorstwa i ziem polskich wcielonych do Rzeszy" - przypomniały redaktorki. Poprzednia książka obu historyczek to "Elity i przedstawiciele społeczności żydowskiej podczas II wojny światowej" z początku 2018 r., która przedstawiła najnowszy stan wiedzy o funkcjonowaniu elit żydowskich w Europie w okresie okupacji niemieckiej i sowieckiej. Nowa publikacja IPN ukazała się w ramach dwóch Centralnych Projektów Badawczych IPN: "Dzieje Żydów w Polsce i relacje polsko-żydowskie w latach 1914-1989" oraz "Losy Polski i jej obywateli w latach II wojny światowej". Oficjalna prezentację i promocję książki zaplanowano na styczeń 2020 r.
