Wsparcie dla mediów Strefy Wolnego Słowa jest niezmiernie ważne! Razem ratujmy niezależne media!
Wspieram TERAZ »
A. Grottger Pożegnanie powstańca
Do tradycji wojny o konstytucję, wojen napoleońskich i Powstania Listopadowego nawiązali powstańcy roku 1863, którzy powszechnie nosili kokardy, często przypinane przez żegnające ich narzeczone, żony i matki. Ikonografia tego okresu jest niezwykle dla nas istotna, przynosi bowiem zasadnicze, źródłowe informacje o stosowanym przez powstańców układzie barw kokardy – a był on zawsze i wyłącznie taki:
czerwień w polu centralnym, biel w otoku.
Takie właśnie kokardy powstańcze spotykamy w wielu płótnach i grafikach ukazujących powstańców, z najbardziej chyba znanym obrazem Artura Grottgera „Pożegnanie Powstańca”.
Godło i flaga Rzeczpospolitej
Dumny Orzeł Biały w koronie, starodawny znak Polaków, symbol niezależności i wolności, świętości odrodzonego Królestwa królował przez siedem stuleci. Od 1295 r., gdy po raz pierwszy pojawił się jako herb Polski, do 1795 r., kiedy państwo upadło pod ciężarem błędów szlachty i nienawiści potęg ościennych.
Państwo, które pomyślność złożyło w ręce swych obywateli nie mogło prosperować, gdy obywatele ci odwróciwszy się plecami do spraw i powinności publicznych – mądrej rady i mężnego wojowania – zajęli się ciułaniem prywatnych fortun i pielęgnowaniem świętego spokoju. Już w końcu XVII wieku upadek ducha bojowego dostrzegał Wespazjan Kochowski: „Placem wojennym nam stół, arsenałem piwnica” kpił gorzko. W latach 30-tych następnego stulecia pojawił się projekt reform państwa opublikowany przez eks-króla Stanisława Leszczyńskiego – „Głos wolny wolność ubezpieczający”. Już na jednej z pierwszych stron można było przeczytać ponurą przepowiednię: „Przyjdzie ta kolej i na nas, jeżeli bez broni czekać będziemy, że nam który sąsiad część państwa, przyległą swemu, wydrze, albo że wszyscy zgodzą się podzielić nami”. Memoriałowi temu towarzyszyła grafika: Orzeł w koronie zamkniętej, z szeroko rozpostartymi do lotu skrzydłami i napisem „Elementum meum libertas” – „Żywiołem moim wolność”.
ORZEŁ BIAŁY
Formalnie rzecz biorąc, funkcjonujący od czasów Unii Lubelskiej herb Rzeczpospolitej – Orzeł i Pogoń na tarczy skwadrowanej, w tarczy sercowej herb aktualnie panującego – powinien przestać istnieć 3 maja 1791 roku. Konstytucja bowiem znosiła państwo Obojga Narodów, wprowadzając unitaryzm. Trudno jednak przypuszczać, że w ogniu błyskawicznie rozpalającej się wojny, ktoś miał czas, by o tym pomyśleć. Zresztą, pełen herb państwa występował tylko na głównej chorągwi królewskiej. Ważniejsza była zmiana, która dokonywała się stopniowo w ciągu kilkudziesięciu lat – stara piastowska korona otwarta zdobiąca głowę Orła od czasów Przemysła II, została zastąpiona koroną zamkniętą. Tak w dobie postępującego uzależnienia Rzplitej od obcych potęg, przynajmniej w sferze symboli starano się podkreślać jej suwerenność.
BIAŁO-CZERWONA
Pewnym można być właściwie, że biel i czerwień towarzyszyły zarówno żołnierzom stawiającym na froncie czoła rosyjskiej interwencji, politykom w stolicy dumającym o przyszłości, jak i rozgorączkowanemu tłumowi na ulicach polskich miast z nadzieją i trwogą oczekującemu na wieści z pól bitew.
Wiek XIX to czas, gdy upowszechnia się nowy rodzaj weksylium – flaga. Jej pojawienie się w zespołach insygniów i symboli narodowo-państwowych ma związek z powstaniem i rozwojem nowoczesnej koncepcji narodu, który w roli suwerena zastępował stopniowo monarchę. Chorągiew królewska występowała z przyczyn oczywistych w jednym, niepowtarzalnym egzemplarzu. Jednak, gdy suwerenem konstytucyjnie umocowanym stawał się naród, czyli ciało zbiorowe, prawo do posługiwania się symbolami narodowymi i państwowymi zyskali również ludzie naród tworzący oraz instytucje składający się na strukturę państwa. Takim powszechnym, egalitarystycznym można rzec, symbolem stawała się flaga.
Orzeł biały w polu czerwonym
Barwy flag czerpano wprost z herbów państwowych. Powszechną praktyką europejską był zwyczaj konstruowania flag z barwnych pasów w układzie poziomym lub pionowym, biorących barwy z herbu państwowego – wzorcem stała się francuska Tricolore z pierwszego okresu rewolucji, wymyślona i zaprojektowana przez Lafayette’a. W tym samym czasie paryżanie upowszechnili zwyczaj indywidualnego manifestowania przekonań politycznych przy pomocy barwnych kokard przypinanych do różnych elementów garderoby. Rewolucyjne kokardy w postaci barwnej wstążki zaczęto, wzorem stosowanych w monarchii francuskiej niektórych oznak pułkowych, zwijać wokół punktu centralnego na kształt róży. Tak powstała rozeta – rosetta z franc. – różyczka. Właśnie francuskie kokarda i rozetka przyjęły się w języku polskim. W przypadku Polski oczywistymi barwami była biel i czerwień – od Orła Białego w polu czerwonym. Należy przy tym zwrócić uwagę, że Pogoń litewska prezentowała te same barwy: srebrny konny rycerz także widniał w czerwonym polu. Przy pomocy tych dwóch barw można więc było zwizualizować całą Rzeczpospolitą. Biel i czerwień pojawiły się jako barwy patriotyczne podczas obchodów pierwszej rocznicy uchwalenia Konstytucji Trzeciego Maja – uczestnicy demonstracji manifestujący uczucia patriotyczne wobec rozpalającej się wojny polsko-rosyjskiej, przybierali spontanicznie szarfy i kokardy w barwach Rzeczpospolitej.
Czako ułańskie Beliniaków
Kokarda Narodowa
Tempo wydarzeń lat z przełomu XVIII i XIX wieku sprawiło, że nie powstała klasyczna polska flaga w postaci płatu płótna związanego z drzewcem. Polacy zadowalali się biało-czerwonymi kokardami. Świadczy o tym pierwsza polska norma regulująca kwestie barw narodowych. Wybuch powstania w listopadzie 1830 r., grudniowa detronizacja Romanowych przeprowadzona przez Sejm Królestwa, przypływ nastrojów patriotycznych oraz przygotowania do wojny z Rosją, sprawiły, że Sejm postanowił uregulować ustawowo istotną kwestię symboli narodowych, pod którymi już niedługo w obronie wolności i suwerenności mieli walczyć i ginąć żołnierze. W tym duchu sejm powstańczy powziął zwięzłą ustawę:
Warto zwrócić uwagę, że wciąż nie ma flagi – ustawa mówi wyłącznie o kokardach jako indywidualnej manifestacji patriotyzmu. Wskazuje też na wojskową tradycję jako źródło prawa. Niewykluczone zatem, że tradycja ta sięgała czasów wojny w obronie konstytucji majowej...
Cały artykuł Tomasza Panfila o symbolice narodowej Rzeczypospolitej można przeczytać w najnowszym tygodniku Gazeta Polska, w dodatku o Konstytucji 3 Maja pod redakcją Tomasza Łysiaka.
Źródło: tygodnik GP
czerwień w polu centralnym, biel w otoku.
Takie właśnie kokardy powstańcze spotykamy w wielu płótnach i grafikach ukazujących powstańców, z najbardziej chyba znanym obrazem Artura Grottgera „Pożegnanie Powstańca”.
Godło i flaga Rzeczpospolitej
Dumny Orzeł Biały w koronie, starodawny znak Polaków, symbol niezależności i wolności, świętości odrodzonego Królestwa królował przez siedem stuleci. Od 1295 r., gdy po raz pierwszy pojawił się jako herb Polski, do 1795 r., kiedy państwo upadło pod ciężarem błędów szlachty i nienawiści potęg ościennych.
Państwo, które pomyślność złożyło w ręce swych obywateli nie mogło prosperować, gdy obywatele ci odwróciwszy się plecami do spraw i powinności publicznych – mądrej rady i mężnego wojowania – zajęli się ciułaniem prywatnych fortun i pielęgnowaniem świętego spokoju. Już w końcu XVII wieku upadek ducha bojowego dostrzegał Wespazjan Kochowski: „Placem wojennym nam stół, arsenałem piwnica” kpił gorzko. W latach 30-tych następnego stulecia pojawił się projekt reform państwa opublikowany przez eks-króla Stanisława Leszczyńskiego – „Głos wolny wolność ubezpieczający”. Już na jednej z pierwszych stron można było przeczytać ponurą przepowiednię: „Przyjdzie ta kolej i na nas, jeżeli bez broni czekać będziemy, że nam który sąsiad część państwa, przyległą swemu, wydrze, albo że wszyscy zgodzą się podzielić nami”. Memoriałowi temu towarzyszyła grafika: Orzeł w koronie zamkniętej, z szeroko rozpostartymi do lotu skrzydłami i napisem „Elementum meum libertas” – „Żywiołem moim wolność”.
ORZEŁ BIAŁY
Formalnie rzecz biorąc, funkcjonujący od czasów Unii Lubelskiej herb Rzeczpospolitej – Orzeł i Pogoń na tarczy skwadrowanej, w tarczy sercowej herb aktualnie panującego – powinien przestać istnieć 3 maja 1791 roku. Konstytucja bowiem znosiła państwo Obojga Narodów, wprowadzając unitaryzm. Trudno jednak przypuszczać, że w ogniu błyskawicznie rozpalającej się wojny, ktoś miał czas, by o tym pomyśleć. Zresztą, pełen herb państwa występował tylko na głównej chorągwi królewskiej. Ważniejsza była zmiana, która dokonywała się stopniowo w ciągu kilkudziesięciu lat – stara piastowska korona otwarta zdobiąca głowę Orła od czasów Przemysła II, została zastąpiona koroną zamkniętą. Tak w dobie postępującego uzależnienia Rzplitej od obcych potęg, przynajmniej w sferze symboli starano się podkreślać jej suwerenność.
BIAŁO-CZERWONA
Pewnym można być właściwie, że biel i czerwień towarzyszyły zarówno żołnierzom stawiającym na froncie czoła rosyjskiej interwencji, politykom w stolicy dumającym o przyszłości, jak i rozgorączkowanemu tłumowi na ulicach polskich miast z nadzieją i trwogą oczekującemu na wieści z pól bitew.
Wiek XIX to czas, gdy upowszechnia się nowy rodzaj weksylium – flaga. Jej pojawienie się w zespołach insygniów i symboli narodowo-państwowych ma związek z powstaniem i rozwojem nowoczesnej koncepcji narodu, który w roli suwerena zastępował stopniowo monarchę. Chorągiew królewska występowała z przyczyn oczywistych w jednym, niepowtarzalnym egzemplarzu. Jednak, gdy suwerenem konstytucyjnie umocowanym stawał się naród, czyli ciało zbiorowe, prawo do posługiwania się symbolami narodowymi i państwowymi zyskali również ludzie naród tworzący oraz instytucje składający się na strukturę państwa. Takim powszechnym, egalitarystycznym można rzec, symbolem stawała się flaga.
Orzeł biały w polu czerwonym
Barwy flag czerpano wprost z herbów państwowych. Powszechną praktyką europejską był zwyczaj konstruowania flag z barwnych pasów w układzie poziomym lub pionowym, biorących barwy z herbu państwowego – wzorcem stała się francuska Tricolore z pierwszego okresu rewolucji, wymyślona i zaprojektowana przez Lafayette’a. W tym samym czasie paryżanie upowszechnili zwyczaj indywidualnego manifestowania przekonań politycznych przy pomocy barwnych kokard przypinanych do różnych elementów garderoby. Rewolucyjne kokardy w postaci barwnej wstążki zaczęto, wzorem stosowanych w monarchii francuskiej niektórych oznak pułkowych, zwijać wokół punktu centralnego na kształt róży. Tak powstała rozeta – rosetta z franc. – różyczka. Właśnie francuskie kokarda i rozetka przyjęły się w języku polskim. W przypadku Polski oczywistymi barwami była biel i czerwień – od Orła Białego w polu czerwonym. Należy przy tym zwrócić uwagę, że Pogoń litewska prezentowała te same barwy: srebrny konny rycerz także widniał w czerwonym polu. Przy pomocy tych dwóch barw można więc było zwizualizować całą Rzeczpospolitą. Biel i czerwień pojawiły się jako barwy patriotyczne podczas obchodów pierwszej rocznicy uchwalenia Konstytucji Trzeciego Maja – uczestnicy demonstracji manifestujący uczucia patriotyczne wobec rozpalającej się wojny polsko-rosyjskiej, przybierali spontanicznie szarfy i kokardy w barwach Rzeczpospolitej.
Czako ułańskie BeliniakówKokarda Narodowa
Tempo wydarzeń lat z przełomu XVIII i XIX wieku sprawiło, że nie powstała klasyczna polska flaga w postaci płatu płótna związanego z drzewcem. Polacy zadowalali się biało-czerwonymi kokardami. Świadczy o tym pierwsza polska norma regulująca kwestie barw narodowych. Wybuch powstania w listopadzie 1830 r., grudniowa detronizacja Romanowych przeprowadzona przez Sejm Królestwa, przypływ nastrojów patriotycznych oraz przygotowania do wojny z Rosją, sprawiły, że Sejm postanowił uregulować ustawowo istotną kwestię symboli narodowych, pod którymi już niedługo w obronie wolności i suwerenności mieli walczyć i ginąć żołnierze. W tym duchu sejm powstańczy powziął zwięzłą ustawę:
Izba Senatorska i Izba Poselska po wysłuchaniu Wniosków Komisji Sejmowych, zważywszy potrzebę nadania jednostajnej oznaki, pod którą winni się łączyć Polacy, postanowiły i stanowią:
Artykuł 1.
Kokardę Narodową stanowić będą kolory herbu Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego, to jest kolor biały z czerwonym.
Artykuł 2.
Wszyscy Polacy, a mianowicie Wojsko Polskie te kolory nosić mają w miejscu gdzie takowe oznaki dotąd noszonymi były.
Przyjęto na posiedzeniu Izby Poselskiej dnia 7 lutego 1831 roku.
Warto zwrócić uwagę, że wciąż nie ma flagi – ustawa mówi wyłącznie o kokardach jako indywidualnej manifestacji patriotyzmu. Wskazuje też na wojskową tradycję jako źródło prawa. Niewykluczone zatem, że tradycja ta sięgała czasów wojny w obronie konstytucji majowej...
Cały artykuł Tomasza Panfila o symbolice narodowej Rzeczypospolitej można przeczytać w najnowszym tygodniku Gazeta Polska, w dodatku o Konstytucji 3 Maja pod redakcją Tomasza Łysiaka.
Źródło: tygodnik GP
Zobacz więcej
Niezależna TOP
