80 lat temu ZSRS przeprowadził drugą z czterech masowych deportacji Polaków
W nocy z 12 na 13 kwietnia 1940 r., w tym samym czasie, gdy NKWD mordowało polskich jeńców wojennych i więźniów, ich rodziny stały się ofiarami drugiej masowej deportacji w głąb ZSRS. Zesłano łącznie ok. 61 tys. obywateli polskich, głównie do Kazachstanu.
Decyzja o drugiej wielkiej wywózce została podjęta przez Radę Komisarzy Ludowych 2 marca 1940 r., a więc niemal dokładnie w tym samym czasie, gdy to samo gremium wydało formalny wyrok śmierci na polskich oficerów. Zgodnie z przyjętymi założeniami deportacja miała objąć przedstawicieli polskich elit: rodziny urzędników państwowych i samorządowych, sędziów, prokuratorów, profesorów uczelni, wyższych funkcjonariuszy więziennictwa oraz policji, kupców i przedsiębiorców. Do tej listy dołączono rodziny jeńców wojennych z Kozielska, Ostaszkowa i ze Starobielska. Wysiedleni mieli być również wszyscy zamieszkali w liczącym 800 metrów pasie granicznym. Władze sowieckie postanowiły także wykorzystać tę sytuację do rozprawy z innymi potencjalnie niebezpiecznymi grupami – nacjonalistami białoruskimi i ukraińskimi. Ostatecznie deportacje miały objąć 25 tys. rodzin, czyli według maksymalnych szacunków blisko 100 tys. osób. Wśród nich Polacy stanowili 68 proc., Białorusini 13,4 proc., Ukraińcy 12,3 proc., Żydzi 4,3 proc. W kolejnych tygodniach sprecyzowano też kierunki deportacji. Celem miało być sześć obwodów kazachskich. Kilka tysięcy zesłańców trafiło do Obwodu Czelabińskiego na Uralu. Ich władzom nakazano wyznaczenie miejsc osiedlenia. Deportację poprzedzały rozpoczęte 4 kwietnia serie aresztowań „podejrzanych o działalność kontrrewolucyjną”, m.in. polskich żołnierzy i oficerów.
7 marca szef NKWD Ławrientij Beria wydał rozkaz formowania „trójek” odpowiedzialnych za wywózki. Kolejne rozkazy dotyczyły sporządzania list deportacyjnych. Podobnie jak w przypadku deportacji lutowej, rodzinom pozwalano na zabranie 100 kg dobytku. Cała reszta majątku przechodziła we władanie miejscowych władz. Mieszkania w pierwszej kolejności przekazywano oficerom Armii Czerwonej oraz działaczom partyjnym, a więc przedstawicielom „nowej elity” rządzącej polskimi Kresami.
Akcję wysiedlania władze sowieckie rozpoczęły w nocy z 12 na 13 kwietnia 1940 r. Przebieg deportacji tak przedstawiała wywieziona wówczas z Białegostoku polska nauczycielka:
Dom otaczały jednostki o wyglądzie zbirów, komunistyczny element polski, z miejskiego proletariatu, do wnętrza wchodzili funkcjonariusze NKWD. Po stwierdzeniu tożsamości (mocno podkreślano narodowość, obawiano się brać Niemców) kierujący branką odczytywał decyzję [...] skazującą daną jednostkę na przesiedlenie. Robiono ścisłą rewizję [...]. Do pakowania pozostawiano godzinę lub 30, a nawet 15 minut. Nie zwracano uwagi na ciężko, nawet obłożnie chorych, małe dzieci, które matki pragnęły zostawić u swoich lub znajomych, kobiety w ostatnim stadium ciąży, starców. Wszystkich zabierano pomimo łez, rozpaczy i oświadczeń lekarzy o niemożliwości zniesienia podróży.
Kolejne deportacje zostały przeprowadzone przez władze sowieckie w czerwcu 1940 i pod koniec maja 1941 r. Łącznie według danych NKWD we wszystkich czterech wywózkach zesłano 330–400 tys. osób.
Źródło: pap.pl
