42. rocznica powstania Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża
W 1978 r. na fali narastającego kryzysu w Polsce i powstawania opozycji demokratycznej powstały Wolne Związki Zawodowe Wybrzeża. Za oficjalną datę ich powołania powszechnie przyjmuje się 29 kwietnia 1978 r., kiedy została opracowana deklaracja założycielska. Pod jej pierwszą wersją podpisali się Andrzej Gwiazda, Antoni Sokołowski i Krzysztof Wyszkowski.
W 42. rocznicę powstania WZZ Wybrzeża IPN Gdańsk przygotował szereg inicjatyw:
- IPN 29 kwietnia planował w Gdańsku uroczyste odsłonięcie trzech tablic upamiętniających działaczy WZZ: Alinę Pienkowską-Borusewicz (ul. Fitelberga 8), Magdalenę Modzelewską-Rybicką (al. Wojska Polskiego 20) oraz Jana Koziatka (ul. Leśny Stok 4). Z powodu zagrożenia epidemicznego uroczystość nie odbędzie się. Przygotowane przez OBUWiM upamiętnienia zaprezentujemy online;
- Od 21 kwietnia postawiona zostanie wystawa plenerowa IPN „W walce o lepszą przyszłość. wolne Związki Zawodowe 1978-1980" – przed siedzibą IPN w Gdańsku (al. Grunwaldzka 216). Ekspozycja ukazuje historię utworzenia WZZ, a także sylwetki jej twórców, działaczy i współpracowników. Jej autorami są pracownicy Archiwum IPN w Gdańsku: Karol Lisiecki i Dariusz Mańkowski;
- 29 kwietnia premiera prelekcji online poświęconej historii WZZ autorstwa dr. Arkadiusza Kazańskiego;
- 29 kwietnia odbędzie się wirtualna premiera publikacji IPN Gdańsk „Wolne Związki Zawodowe Wybrzeża 1978–1980 w relacjach” (wydanie II rozszerzone). Koncepcja i opieka naukowa prof. Igor Hałagida, wstęp dr Piotr Brzeziński, opracowanie biogramów i relacji dr Arkadiusz Kazański. Broszurę będzie można pobrać online;
- Archiwum IPN Gdańsk 29 kwietnia na stronie oddziałowej zaprezentuje numery „Robotnika Wybrzeża” oraz unikalne zdjęcia dotyczące działalności WZZ wraz z komentarzem historycznym;
-
W ubiegłych latach przedstawiciele IPN wraz z mieszkańcami Pomorza składali kwiaty i znicze na grobach bohaterów WZZ. W tym roku, z powodu sytuacji epidemiologicznej, jest to utrudnione. Jednak gdy tylko cmentarze zostaną otwarte i będziemy mogli swobodniej przemieszczać się, zachęcamy do odwiedzenia grobów i wspomnienia wielkich ludzi, którym zawdzięczamy naszą wolność. W deklaracji założycielskiej WZZ Wybrzeża opozycjoniści tłumaczyli zadania i cele niezależnej organizacji: „Społeczeństwo musi wywalczyć sobie prawo do demokratycznego kierowania swoim państwem (...). Celem WZZ jest organizacja obrony interesów ekonomicznych, prawnych i humanitarnych pracowników”. Aktywność WZZ Wybrzeża koncentrowała się wokół obrony podstawowych praw pracowniczych i związkowych, organizacji obchodów rocznicowych Grudnia ’70 oraz udziale w demonstracjach niepodległościowych 11 listopada. Opozycjoniści spotykali się przeważnie w małych grupach, ciągle zmieniając mieszkania. Organizowali spotkania samokształceniowe. Prowadzili także akcje ulotkowe i wydawali podziemny biuletyn „Robotnik Wybrzeża”, który ukazywał się nieregularnie od sierpnia 1978 r. do maja 1980 r.
-
Ze względu na swoją niezależną działalność członkowie WZZ byli inwigilowani i represjonowani przez Służbę Bezpieczeństwa. Wyrzucano ich z pracy, zastraszano, aresztowano.
Wolne Związki Zawodowe stały się „kuźnią kadr” przyszłej „Solidarności”. To z ich szeregów wywodzili się organizatorzy strajków w sierpniu 1980 r. i przyszli czołowi działacze Związku.
Skład kierownictwa WZZ Wybrzeża ulegał zmianom. Krzysztof Wyszkowski odszedł z niego już w 1978 r., by skupić się na podziemnej działalności wydawniczej. Jedyną osobą, która należała do Komitetu Założycielskiego przez cały okres jego funkcjonowania, był Andrzej Gwiazda. W skład Komitetu Założycielskiego w różnych momentach wchodzili także Andrzej Bulc i Jan Karandziej. W gronie działaczy i współpracowników WZZ Wybrzeża znaleźli się m.in. Jerzy Borowczak, Bogdan Borusewicz, Janusz Brzozowski, Andrzej Butkiewicz, Władysław Buszkiewicz, Ryszard Dębicki, Józef Drogoń, Joanna Duda-Gwiazda, Bogdan Felski, Róża Janca-Brzozowska, Jacek Jaruchowski, Lech Kaczyński, Piotr Kapczyński, Mieczysław Klamrowski, Andrzej Kołodziej, Stanisław Kowalski, Jan Koziatek, Karol Krementowski, Stefan Lewandowski, Bogdan Lis, Kazimierz Maciejewski, Henryk Matysiak, Antoni Mężydło, Maciej Miatkowski, Mariusz Muskat, Sylwester Niezgoda, Eugeniusz Partyka, Marian Piekarski, Alina Pienkowska, Maryla Płońska, Ludwik Prądzyński, Józef Przybylski, Andrzej Runowski, Janusz Satora, Leon Stobiecki, Tadeusz Szczepański, Kazimierz Szołoch, Jacek Taylor, Anna Walentynowicz, Mirosław Walukiewicz, Tomasz Wojdakowski, Lech Wałęsa, Błażej Wyszkowski, Jan Zapolnik, Lech Zborowski i Tadeusz Żabczyński. Dla działaczy WZZ istotne znaczenie miało też wsparcie moralne udzielane im przez proboszcza parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa w Gdyni, ks. Hilarego Jastaka (lista działaczy i współpracowników za: „Wolne Związki Zawodowe Wybrzeża w relacjach”, Gdańsk-Warszawa 2019, s. 8-9).
Źródło: ipn.gov.pl
