Po niełatwym dla rynku kredytów roku 2020 pierwsza połowa 2021 roku przyniosła dynamiczny wzrost nowych zobowiązań zaciąganych przez Polaków. Biuro Informacji Kredytowej (BIK) odnotowało hossę niemal we wszystkich rodzajach produktów kredytowych oferowanych przez banki – kredytach mieszkaniowych, ratalnych i gotówkowych, pozwalających na większe zakupy. W tym tekście przyjrzymy się kredytom, które mają swoje konkretne przeznaczenie – kredytom celowym. Omówimy ich poszczególne rodzaje i specyfikę, a także warunki ich otrzymania.
Przy omawianiu kredytów celowych warto na początku zwrócić uwagę na definicję kredytu zawartą w Prawie bankowym. Artykuł 69. konkretnie wskazuje, że przez kredyt rozumiane jest oddanie przez bank do dyspozycji kredytobiorcy „środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel”. Cel udzielenia kredytu powinien znaleźć się również w umowie kredytowej.
Istnieje jednak duża grupa kredytów gotówkowych, których cel nie jest konkretnie wskazany w umowie, co upodabnia tę formę kredytu do pożyczki, której przeznaczenia nie trzeba definiować. Często jednak kredyt gotówkowy, choć nie jest to określone w umowie, służy realizacji konkretnych celów i wydatków przez kredytobiorcę.
Jak wynika z badania „Jak pożyczają Polacy” Krajowego Rejestru Długów Biura Informacji Gospodarczej S.A. (KRD BIG), zobowiązania spłaca obecnie 54 proc. Polaków. 48 proc. kredytobiorców zaciągnęło kredyt gotówkowy, a blisko 38 proc. – ratalny. KRD BIG podkreśla, że blisko 1/3 Polaków za uzyskane środki zakupiło sprzęt AGD lub RTV. Podobny odsetek przeznacza je na remont mieszkania lub jego doposażenie. 17 proc. finansuje kredytem zakup samochodu, a 15 proc. – komputera lub smartfona.
Kredytem celowym należy nazwać kredyt, którego cel jest jasno zdefiniowany, a jego realizacja stanowi warunek jego otrzymania. Często takie kredyty zabezpieczane są nieruchomością lub ruchomością, na zakup której są udzielane. Mają one również często formę bezgotówkową. Środki pochodzące z kredytu mogą nie trafiać bezpośrednio do kredytobiorcy, a – jeśli kredyt ma sfinansować określony zakup – do sprzedającego.
Na potrzeby tego artykułu wyróżnimy kilka rodzajów kredytów celowych, które omówimy szerzej w kolejnych rozdziałach.
Kredyt mieszkaniowy to zobowiązanie, dzięki któremu sfinansować można zakup mieszkania, budowę domu lub zakup działki pod tę budowę. Kredyt mieszkaniowy ma niemal zawsze formę kredytu hipotecznego, czyli takiego, którego zabezpieczeniem jest ustanowienie hipoteki na kredytowanej (lub innej) nieruchomości.
Zabezpieczenie hipoteką oznacza, że kredytodawca mógłby – w przypadku problemów ze spłatą zobowiązania przez kredytobiorcę – dochodzić praw z nieruchomości nią objętej, np. poprzez jej sprzedaż. Jest to jednak pewna ostateczność – wcześniej instytucje kredytujące proponują nieterminowemu dłużnikowi np. restrukturyzację kredytu lub sprzedaż obciążanego hipoteką mieszkania na własną rękę i spłatę zobowiązania uzyskaną ze sprzedaży sumą. Fakt obciążenia nieruchomości hipoteką musi znaleźć się w księdze wieczystej. Hipoteka wygasa wraz z uregulowaniem całego zobowiązania, które zabezpiecza, i wówczas także należy złożyć stosowny wniosek o wykreślenie zapisu hipotecznego z księgi wieczystej.
Zgodnie z nowelizacją Rekomendacji S Komisji Nadzoru Finansowego (KNF), która weszła w życie w 2020 roku, banki mogą proponować przy kredytach hipotecznych opcję „klucz za dług”. W razie problemów ze spłatą kredytobiorca może oddać na własność banku kredytowaną nieruchomość i tym samym zamknąć proces spłaty kredytu. Nie jest ona jednak dostępna dla wszystkich chcących zaciągnąć kredyt hipoteczny – banki kierują ją głównie do klientów „niższego ryzyka”, biorąc pod uwagę dochody, wskaźnik DTI oraz wysokość wkładu własnego.
Jako dodatkowego zabezpieczenia kredytu hipotecznego instytucje kredytujące często żądają uzupełniających ubezpieczeń, takich jak ubezpieczenia „murów” na wypadek zalania, pożaru mieszkania czy innych sytuacji losowych, ubezpieczenia od utraty pracy kredytobiorcy lub polisy na życie. W większości takich ubezpieczeń dokonywana jest cesja praw na rzecz kredytodawcy, który z sumy ubezpieczenia może pokryć część lub całość pozostałego do spłaty zobowiązania.
Wskaźnik DTI
DTI (ang. debt to income) to wskaźnik wyrażany procentowo jako stosunek wysokości spłat wszelkich zobowiązań kredytobiorcy do jego dochodów w skali miesiąca. Przykładowo: Gdy miesięczny dochód kredytobiorcy wynosi 10 tys. zł, a suma rat wszystkich zobowiązań wynosi 3 tys. zł, wówczas wartość wskaźnika DTI to 30 proc.
Istotną cechą kredytów mieszkaniowych jest także wymóg posiadania wkładu własnego. Niespotykane jest bowiem, by bank udzielił kredytu o wartości równej kredytowanej nieruchomości. Taka sytuacja oznacza, że wskaźnik LtV (ang. loan to value; stosunek wartości kredytu do wartości przedmiotu kredytowanego, w tym przypadku nieruchomości) wynosi 100 proc. Tymczasem zgodnie z rekomendacją S KNF, LtV nie powinien przekraczać poziomu 80 proc. Oznacza to, że wkład własny powinien stanowić co najmniej 20 proc. wartości nieruchomości, która ma być przedmiotem kredytu. W szczególnych przypadkach wartość wkładu własnego może być niższa (nie mniej niż 10 proc. wartości nieruchomości), jednak banki stosują wówczas dodatkowe ubezpieczenia, blokadę części środków na rachunku kredytobiorcy lub przeniesienie na poczet wkładu własnego środków zgromadzonych przez kredytobiorcę na rachunkach III filaru emerytalnego.
Oprocentowanie kredytu mieszkaniowego może mieć stałą stopę procentową, okresowo stałą stopę procentową lub zmienną stopę procentową. Nowelizacja rekomendacji S zakłada, że w ofertach banków muszą pojawić się kredyty hipoteczne, których oprocentowanie nie może zmienić się przez co najmniej 5 lat. Ma to stanowić ochronę przed zmianami (podwyżkami) stóp procentowych. Są one bowiem ważne w przypadku kredytów ze zmiennym oprocentowaniem. Zmienna stopa procentowa składa się z marży, którą nakłada bank oraz wskaźnika WIBOR, uzależnionego od wysokości stóp procentowych. Jego wartość musi znaleźć się między wysokością stopy depozytowej a stopy lombardowej ustalanych przez Radę Polityki Pieniężnej (RPP). Wzrost stóp procentowych oznacza wzrost wskaźnika WIBOR, a w konsekwencji wzrost zmiennej stopy procentowej kredytu hipotecznego.
Oprocentowanie i koszty kredytu hipotecznego są najczęściej korzystniejsze dla kredytobiorcy niż w przypadku kredytu gotówkowego, głównie za sprawą zabezpieczenia kredytu, jakie stanowi hipoteka.
Wskaźnik WIBOR
WIBOR (ang. Warsaw Interbank Offered Rate) to wskaźnik będący średnią stopą oprocentowania pożyczek na rynku międzybankowym w Polsce. Ustalany jest na każdy dzień roboczy na konkretny okres jednego, trzech lub sześciu miesięcy.
Zgodnie z rekomendacją S zdolność kredytowa wnioskującego o kredyt hipoteczny ma być liczona względem maksymalnej długości kredytu na 25 lat. Jeśli wnioskujący będzie starał się o kredyt na większą liczbę lat, wówczas jego kwota będzie odpowiednio obniżona. Spłata kredytu hipotecznego, tak jak w przypadku kredytu samochodowego, może odbywać się poprzez raty stałe lub raty malejące. Jak wynika z ankiety Narodowego Banku Polskiego (NBP) „Sytuacja na rynku kredytowym”, dotyczącej III kwartału 2021 roku, zmiany wynikające z wprowadzenia znowelizowanej rekomendacji S wpłynęły na złagodzenie polityki kredytowej banków w zakresie kredytów mieszkaniowych.
W pierwszej połowie 2021 roku – jak wynika z danych BIK – instytucje kredytujące w Polsce udzieliły 132,3 tys. kredytów mieszkaniowych na łączną kwotę ponad 41,5 mld zł. Według BIK wartość portfela kredytów mieszkaniowych wynosi blisko 502 mld zł i stanowi 70 proc. wartości portfela wszystkich kredytów prywatnych i pożyczek w Polsce. Dynamika wartości kredytów mieszkaniowych udzielonych w pierwszym półroczu 2021 roku była wyższa niż w analogicznym okresie roku 2020 o 32,7 proc. Rok do roku zdecydowanie (o 68 proc.) wzrosła liczba kredytów o wartości przekraczającej 500 tys. zł. Stanowią one łącznie ponad 25 proc. ogólnej wartości wszystkich kredytów udzielonych w pierwszym półroczu 2021 roku. Ponad 53 proc. wartości wszystkich kredytów mieszkaniowych w Polsce przypada na 9 największych aglomeracji, przy czym największa dynamika (porównanie 2021 do 2020 roku) obserwowana jest w aglomeracji (konurbacji) górnośląskiej (46,7 proc.), łódzkiej (35,7 proc.) oraz szczecińskiej (32,1 proc.).
Zmiany klimatyczne i konieczność zapobiegania skutkom zmian klimatu sprawiły, że znacząco wzrosła popularność rozwiązań proekologicznych w różnych dziedzinach życia. Technologie pozwalające na korzystanie z odnawialnych źródeł energii, rozwiązania ograniczające emisję gazów cieplarnianych i zużycia energii stały się także orężem w walce o środowisko naturalne. Działania proekologiczne wspierane są także aktywnie przez państwo za sprawą systemu dopłat i dotacji.
Inwestycje w „zielone” rozwiązania stały się także obiektem zainteresowania banków komercyjnych, które w swoich ofertach coraz częściej proponują ekokredyty lub ekopożyczki. Co to takiego?
Kredyt ekologiczny (ekokredyt, zielony kredyt) to – najogólniej – kredyt celowy, z którego środki mają sfinansować inwestycje służące poprawie stanu środowiska naturalnego. Przyjrzymy się dwóm rodzajom ekoproduktów bankowych – ekokredytowi hipotecznemu oraz kredytowi na cele ekologiczne.
Ekokredyt hipoteczny w ogólnych zasadach nie różni się znacząco od tradycyjnego kredytu hipotecznego na budowę/zakup domu. Taki kredyt przeznaczony jest jednak na budowę/zakup konkretnego rodzaju nieruchomości – domu energooszczędnego lub domu pasywnego.
Dom energooszczędny (niskoenergetyczny) to taki, dla którego zapotrzebowanie na energię do ogrzewania jest na poziomie 30–60 kWh/m2/rok, zaś w przypadku domu pasywnego takie zapotrzebowanie nie powinno przekraczać 15 kWh/m2/rok.
Przy składaniu wniosku o ekokredyt hipoteczny należy załączyć dokumentację stwierdzającą, że dom, mający być przedmiotem kredytowania, posiada lub będzie posiadał rozwiązania pozwalające osiągnąć wspomniane cele energetyczne. Często będzie to projekt budynku z dołączonym świadectwem charakterystyki energetycznej, tzw. certyfikatem energetycznym. Takie świadectwo – ważne przez 10 lat – określa szacunkową wartość rocznego zapotrzebowania budynku na energię, może zostać wystawione tylko przez osobę uprawnioną, figurującą w rejestrze prowadzonym przez ministra właściwego ds. budownictwa, planowania, zagospodarowania przestrzennego i mieszkalnictwa.
Innym rodzajem zielonego kredytu jest kredyt na cele ekologiczne, w ofercie niektórych banków określany jako ekopożyczka. Jest to kredyt gotówkowy, przeznaczony na konkretne inwestycje mające na celu poprawę stanu środowiska naturalnego i zmniejszenie zużycia energii. Przedmiotem takiego kredytu może być np. instalacja paneli fotowoltaicznych, instalacja pompy ciepła, wymiana pieca, wykonanie termoizolacji, wymiana okien i drzwi, oczyszczalnia przydomowa czy instalacja do zbierania wody deszczowej. Niektóre banki oferują także ekopożyczkę na zakup samochodu elektrycznego czy roweru.
Charakterystyczną cechą ekokredytów czy ekopożyczek są ich bardziej preferencyjne – w porównaniu z tradycyjnymi kredytami – warunki. Często takie kredyty cechują się brakiem prowizji, niższym oprocentowaniem czy możliwością zawieszenia spłaty.
Ponadto przy rozwiązaniach proekologicznych można starać się o dotacje z licznych programów rządowych, regionalnych Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej czy samorządów.
Kredyt samochodowy to taki rodzaj kredytu celowego, z którego pozyskane środki można przeznaczyć jedynie na zakup pojazdu. Najczęściej jest to samochód osobowy, jednak kredyt pozwala najczęściej także na kupno:
Pojazd kupowany za środki z kredytu może być zarówno nowy, z salonu, jak i używany, kupiony z komisu czy od osoby fizycznej, a także sprowadzony z zagranicy. Środki mogą zostać przelane zarówno od razu na konto sprzedającego, jak i na konto kredytobiorcy.
Niektóre banki oferują także kredyt o wartości przekraczającej wartość pojazdu na pokrycie innych kosztów związanych z zakupem, takich jak ubezpieczenia, wyposażenie itp.
Kredyt samochodowy cechuje się tym, że jego zabezpieczenie ustanawianie jest na kredytowanym pojeździe. Może ono przyjmować m.in. następujące formy:
Zazwyczaj banki nie wymagają innych zabezpieczeń związanych z kredytem samochodowym, za to oferować mogą dodatkowe ubezpieczenia np. na wypadek śmierci, choroby czy utraty pracy przez kredytobiorcę. Oczywiście przy wnioskowaniu o kredyt samochodowy przyszły kredytodawca będzie rozpatrywał zdolność kredytową wnioskodawcy także w oparciu o jego dochody (których wysokość należy poświadczyć przy ubieganiu się o kredyt).
Jakie dokumenty przygotować, gdy staramy się o kredyt samochodowy?
Warto także nadmienić, że w przypadku kredytów na zakup pojazdu używanego bank będzie brał pod uwagę wiek pojazdu i może także wymagać, by w momencie zakończenia umowy kredytowej pojazd nie przekraczał określonego wieku. Może się zdarzyć, że im starsze będzie auto, tym koszty kredytu będą wyższe.
Kredyt samochodowy udzielany jest na okres nie dłuższy niż 10 lat. Banki i inne instytucje kredytujące mogą zaproponować trzy rodzaje jego spłaty – w ratach miesięcznych (stałych lub malejących), w formie z ratą balonową lub w formie jednoratowej.
Pierwsza forma spłaty kredytu stosowana jest najczęściej przy kredytach samochodowych zaciąganych w tradycyjnych bankach, zaś dwie kolejne to raczej domena tzw. autobanków.
Autobanki, czyli banki samochodowe, to podmioty wyspecjalizowane w kredytach samochodowych, tworzone i działające przy koncernach motoryzacyjnych. Takie instytucje oferują najczęściej preferencyjne kredyty na zakup samochodów marki własnej. Część autobanków rozszerza także swoją ofertę na inne produkty bankowe np. pożyczki, rachunki oszczędnościowe czy lokaty.
Chociaż kredyt samochodowy jest produktem przeznaczonym specjalnie na zakup pojazdu, klienci decydują się również na inne sposoby jego finansowania. Prezes BIK podczas prezentacji danych za pierwsze półrocze 2021 roku na rynku kredytów i pożyczek wskazywał, że finansowaniu zakupu z rynku wtórnego samochodów służą także kredyty gotówkowe. Ponad 44 proc. ogólnej wartości kredytów gotówkowych udzielonych przez banki we wspomnianym okresie stanowią kredyty o wartości ponad 50 tys. zł.
Kredyty ratalne to szeroka kategoria kredytów, a dobrym przykładem może być opisywany przez nas wcześniej kredyt samochodowy. Kredyt ratalny przeznaczony jest – według definicji Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) – „na zakup towarów konsumpcyjnych, artykułów gospodarstwa domowego trwałego użytku czy pojazdów samochodowych”. Z reguły jest on udzielany na okres od 12 do 36 miesięcy.
Na raty można dokonać zakupu niemal każdego towaru, którego koszt nie przekracza zazwyczaj kilkudziesięciu tysięcy złotych. We wniosku kredytowym kredytobiorca proszony jest często o podanie wysokości miesięcznych dochodów i szacunkowej wysokości wydatków oraz danych firmy, w której jest zatrudniony. Można we wniosku wskazać również liczbę rat, w których kredytobiorca chciałby spłacić zobowiązanie. Przy sprawdzaniu zdolności kredytowej wnioskodawcy bank skorzysta zapewne z BIK. Warto dodać, że posiadanie jednego lub kilku innych kredytów ratalnych nie stanowi dużej przeszkody w zaciągnięciu kolejnego takiego zobowiązania, o ile wszystkie nie stanowią nadmiernego obciążenia dla portfela kredytobiorcy i są spłacane regularnie.
Po akceptacji wniosku kredytobiorca otrzyma towar, który zakupił w systemie ratalnym, oraz harmonogram spłat rat wraz z danymi do przelewu. Niemal zawsze istnieje możliwość szybszej spłaty kredytu ratalnego, co może wpłynąć na obniżenie całkowitego kosztu zobowiązania.
Według danych BIK za pierwsze półrocze roku 2021 kredyty ratalne stanowią 3 proc. wartości portfela kredytów i pożyczek. Od stycznia do czerwca 2021 roku wartość nowych kredytów ratalnych wyniosła ponad 8 mld zł, blisko 28 proc. więcej niż w analogicznym okresie roku 2020. Znacząco – w porównaniu z pierwszym półroczem roku 2020 – wzrosła dynamika liczby kredytów ratalnych o wartości ponad 10 tys. zł. Stanowią one również największy odsetek (44,8 proc.) w strukturze wartości wszystkich kredytów ratalnych udzielonych od stycznia do czerwca 2021 roku.
Kredyt konsolidacyjny to zobowiązanie, którego suma pozwala na spłatę w całości innych bieżących zobowiązań. Dzięki temu zamiast kilku rat kredytobiorca będzie spłacał co miesiąc jedną. Kwota raty w kredycie konsolidacyjnym najczęściej jest mniejsza niż suma wysokości rat przy kilku różnych zobowiązaniach, co korzystnie wpływa na budżet domowy kredytobiorcy i może pozwolić na uniknięcie wpadnięcia w spiralę zadłużenia.
Chociaż rata kredytu konsolidacyjnego jest niższa od sumy rat innych zobowiązań, to wiąże się to najczęściej z wydłużeniem okresu kredytowania i wyższym całkowitym kosztem kredytu.
Kredytem konsolidacyjnym mogą zostać objęte różne rodzaje zobowiązań kredytowych lub pożyczek zaciągniętych w bankach lub instytucjach parabankowych i niekoniecznie nowy kredyt musi obejmować wszystkie z nich.
Należy pamiętać, że choć służyć może jako sposób na wyjście z zadłużenia, tak jak w przypadku innych rodzajów kredytów, przy wniosku o kredyt konsolidacyjny bank sprawdzi zdolność kredytową wnioskodawcy oraz historię w BIK i także na tej podstawie podejmie decyzję o jego udzieleniu lub nie.
Choć co do zasady kredyt konsolidacyjny jest kredytem bezgotówkowym, to część banków oferuje produkt w kwocie wyższej niż suma zobowiązań, a wówczas nadwyżka trafia w formie gotówki do kredytobiorcy.
***
W tym tekście omówiliśmy najważniejsze rodzaje kredytów celowych – kredyt mieszkaniowy, samochodowy, ekokredyt, kredyt ratalny oraz konsolidacyjny. Wymieniliśmy ich najważniejsze cechy oraz specyfikę zabezpieczeń i spłat. Choć różne większe wydatki można pokryć środkami z kredytu gotówkowego, to należy pamiętać, że często produkty bankowe dedykowane zakupowi konkretnego towaru mają bardziej preferencyjne warunki spłat i niższe koszty ogólne. Warto jednak przed zaciągnięciem zobowiązań porównać oferty i wybrać dla siebie tę najdogodniejszą.
Czwarty odcinek cyklu „Młodzi na rynku mieszkaniowym” Będzie dostępny od 13 października w tygodniku „Gazeta Polska” i na stronie https://niezalezna.pl/kompas-finansowy.