Poradnik ogrodnika: Glistnik jaskółcze ziele

Zawiera liczne alkaloidy działające rozkurczowo na mięśnie gładkie, poza tym preparaty z ziela działają żółciopędnie, przeciwbakteryjnie, uspokajająco, przeciwbólowo. Charakterystyczny, żółtopomarańczowy sok mleczny używany jest w lecznictwie ludowym do usuwania kurzajek.

 W Polsce gatunek jest szeroko rozpowszechniony z wyjątkiem najwyższych gór. W Tatrach rośnie do wysokości ok. 950 m n.p.m., w Bieszczadach do ok. 600 m n.p.m., w Karkonoszach do 850 m n.p.m. 

Roślina silnie gałęzista (rozgałęzienia widlaste) o wysokości od 0,3 do 1 m. Palowy system korzeniowy z grubym (1 cm średnicy), stożkowatym i czarnobrązowym korzeniem głównym i bardzo licznymi korzeniami bocznymi. Kwitnie od maja do września. Nasiona rozsiewane są przez mrówki .Dojrzewają sukcesywnie w okresie od czerwca do grudnia. Rozpoczynają kiełkowanie w zależności od warunków pogodowych po 20-60 dniach. Zachowują zdolność do kiełkowania przez 4 lata, jednak z każdym rokiem zdolność ta wyraźnie spada. Organy nadziemne dobrze znoszą mrozy, co zawdzięczają glikogenowi. W kolejnym roku intensywny wzrost rozpoczyna się w końcu marca i już od połowy maja rozpoczyna się kwitnienie. Kwiaty glistnika są samopylne, choć dochodzi także do zapylenia krzyżowego. Glistnik rozmnaża się także wegetatywnie. Następuje to w wyniku specyficznego przyrostu korzenia. Od góry, w części środkowej korzenia dochodzi do zamierania komórek. Równocześnie przyrasta on pierścieniowo w dwóch kierunkach. W efekcie następuje od góry rozszczepienie korzenia głównego i w miarę kontynuowania tego procesu powstają dwie rośliny potomne.
 
Glistnik zawiera ok. 20 alkoloidów obecnych głównie, choć nie tylko, w soku mlecznym (brak ich tylko w nasionach). Poza tym w roślinie stwierdzono: liczne kwasy organiczne, duże ilości soli wapniowych oraz enzymy proteolityczne, śladowe ilości olejku eterycznego, karoteny, witaminę C. Roślina nieprzyjemnie pachnie i ma szczypiący, gorzki smak. Silny zapach może w przypadku osób wrażliwych być przyczyną kichania, kaszlu, a nawet wymiotów. Sok mleczny zawarty w roślinie odstrasza roślinożerców. Z racji zawartości m.in. berberyny żółte plamy soku mlecznego na skórze i innych materiałach bardzo silnie fluoryzują w świetle UV.

Zdarzają się zatrucia spowodowane spożyciem dużej ilości glistnika lub jego przetworów. Przytrafiają się one narkomanom próbującym stosowania glistnika w zastępstwie maku lekarskiego oraz osobom, które nadużyją leków z alkaloidami glistnika. Toksyczne działanie mają alkaloidy izochinolinowe. Objawem zatrucia jest ból i pieczenie w jamie ustnej, ślinotok, ból brzucha i biegunka, czasem krwawa. W ostrych przypadkach zdarzają się zawroty, zaburzenia świadomości (do głębokiej śpiączki włącznie), spadek ciśnienia tętniczego. Najpoważniejsze objawy dotyczą zaburzeń funkcji układu krążenia, do zapaści włącznie. Zarejestrowano przypadki zatruć śmiertelnych (w przypadku dzieci). W przypadku spożycia glistnika należy jak najszybciej podać osłaniająco białko jaja kurzego lub chude mleko, a następnie wykonać płukanie żołądka. Sok glistnika może powodować także podrażnienie skóry (pieczenie, obrzęk, owrzodzenie) oraz spojówek (pieczenie, łzawienie). Zatrucia zwierząt w zasadzie się nie zdarzają, ponieważ te unikają glistnika z powodu nieprzyjemnego zapachu i smaku. Sporadycznie u bydła obserwowano po spożyciu dużych dawek ślinotok, senność, chwiejny chód i silne pragnienie. Dawki do 0,5 kg zielonej masy glistnika nie powodowały jednak objawów zatrucia.

Glistnik rośnie na przydrożach, przypłociach, rumowiskach i wysypiskach odpadów, obrzeżach lasów i w zaroślach, na siedliskach wilgotnych grądów oraz żyznych buczyn. Nierzadko także jako chwast w parkach, sadach i ogrodach. Preferuje miejsca lekko zacienione, na glebach żyznych i próchnicznych. Glistnik wymaga gleb bogatych w azot, o odczynie obojętnym. 

Naukowa nazwa rodzajowa Chelidonium pochodzi od greckiego słowa chelidon oznaczającego jaskółkę. Także nazwa zwyczajowa w języku polskim (jaskółcze ziele) nawiązuje do tych ptaków. Etymologia tych określeń wiązana jest ze zbieżnością terminów zakwitania i zamierania tych roślin z terminami przylotów i odlotów jaskółek.

Glistnik stosowany jest od dawna w ziołolecznictwie europejskim i chińskim, a niedługo po introdukcji do Ameryki Północnej zaczął być wykorzystywany także przez Indian. Już w Starożytnej Grecji i Rzymie przypisywano mu najróżniejsze właściwości.
W Polsce uprawiano go od połowy lat 70. XX w. Do końca XX wieku zarówno ziele glistnika jak i wyizolowane z niego w stanie czystym alkaloidy miały duże znaczenie lecznicze i były często stosowane, zwłaszcza w gastroenterologii. Od przełomu XX i XXI wieku zaczęły się pojawiać doniesienia o szkodliwych skutkach leczenia za pomocą glistnika i zaczęło się wycofywanie preparatów z glistnikiem z lecznictwa.

Działanie ziela glistnika jest wypadkową reakcji na szereg zawartych w nim alkaloidów. Najsilniejsze działanie wiąże się z rozkurczaniem mięśni gładkich (układu pokarmowego, dróg żółciowych, moczowodów, dróg rodnych). 
Substancje zawarte zwłaszcza w nadziemnych organach glistnika, mają potwierdzone działanie przeciwwirusowe, bakteriobójcze, pierwotniakobójcze, grzybobójcze.

Chelidonina zawarta w roślinie działa podobnie na ośrodkowy układ nerwowy jak morfina, ale znacznie słabiej (nie powoduje euforii). Jest także trucizną mitotyczną (hamuje podziały komórek). Ziele działa także przeciwalergicznie. Sok mleczny z glistnika używany jest w lecznictwie ludowym jako lek skutecznie usuwający brodawki (kurzajki) na skórze. Glistnik uważany jest za najbardziej skuteczny naturalny lek przeciwko brodawkom. 

Opisywane czasem działanie przeciwnowotworowe, wiązane jest z pojedynczymi przypadkami, co nie pozwala na zakwalifikowanie glistnika jako leku onkologicznego. Stosowanie tego leku jest odradzane przez towarzystwa onkologiczne.

Ze względu na własności toksyczne leczenie tą rośliną może być przeprowadzane tylko za wiedzą i pod kontrolą lekarza. 
Leki z glistnikiem nie mogą być stosowane pod koniec ciąży (pobudzają skurcze macicy), w chorobie wrzodowej, przy jaskrze i ostrych nieżytach przewodu pokarmowego. Przy dłuższym stosowaniu alkaloidów glistnika istnieje zagrożenie spowodowania jaskry.

Od końca XX wieku pojawiać się zaczęły doniesienia o ostrych uszkodzeniach wątroby u pacjentów leczonych preparatami z glistnika. Uszkodzenia te następowały niezależnie od wielkości dawek przyjmowanych przez pacjentów (według niektórych źródeł problem pojawia się przy dłużej trwających kuracjach). Badania laboratoryjne potwierdziły dużą wrażliwość ludzkich hepatocytów na alkaloidy zawarte w glistniku. W efekcie preparaty z glistnika wycofywane są współcześnie z lecznictwa.

Dym powstający ze spalonej rośliny ma własności owadobójcze. Suche ziele palono m.in. na Podlasiu by wytępić muchy w domostwach.

Roślina ozdobna

Rośliny typowe występują w ogrodach i parkach często jako chwasty. Odmiany ozdobne o kwiatach pełnych lub silnie wcinanych liściach i płatkach bywają uprawniane. Ze względu na jasnozieloną barwę i jaskrawe kwiaty zalecane są do sadzenia na tle ciemnych, rzadko rosnących krzewów i iglaków.

W uprawie ogrodowej glistnik jest mało wymagający. W doświadczeniach polowych z dość dobrym skutkiem wysiewano glistnika do gruntu w listopadzie i w kwietniu w rzędach o rozstawie 0,4–0,5 m. Bardziej wskazany jest wysiew jesienny, ponieważ nasiona wysiane wiosną kiełkują mniej równomiernie i z dużym opóźnieniem (do 6 tygodni od wysiewu). W celu uzyskania nasion zbiera się całe rośliny i suszy, ew. zbiera się nasiona z roślin kilkukrotnie w związku ze stopniowym ich dojrzewaniem. Rośliny dobrze rosną zarówno w półcieniu jak i na stanowiskach w pełni oświetlonych. Mają większe wymagania wilgotnościowe w okresie kiełkowania i we wczesnych fazach wzrostu. Także umiarkowane nawożenie przyśpiesza wzrost młodych roślin. Z powodu początkowo powolnego wzrostu należy szybko odchwaszczać miejsce uprawy glistnika. Poza tym wskazane jest spulchnianie gleby.

Ziele glistnika święcone było na różnych obszarach Polski podczas obchodów Bożego Ciała. Okazy glistnika, zarówno w postaci płonnych różyczek liści przyziemnych, jak i w postaci rozwiniętych i owocujących okazów występują kilkakrotnie w tle malarskim scen w ołtarzu Wita Stwosza w Kościele Mariackim w Krakowie (m.in. w scenie "Hołd Trzech Króli").

 

 

Źródło: niezalezna.pl

#Glistnik jaskółcze ziele #poradnik #ogród #kwiaty w ogrodzie