Ojcowski krajobraz był i jest tematem wspomnień oraz natchnieniem dla wielu artystów, poetów, turystów. Piękno Doliny Prądnika, bogata flora i fauna, interesująca przeszłość archeologiczna skłaniały do ochrony tego pięknego zakątka.
W czasach Królestwa Kongresowego Ojców nazywano „Polską Szwajcarią", a gdy jako miejscowość sanatoryjna znalazł się w granicach zaboru rosyjskiego, Polacy – odcięci od uzdrowisk znajdujących się na terenie zaboru austriackiego – zaczęli tłumnie odwiedzać to urokliwe miejsce.
Mieszkańcy Warszawy i Królestwa Kongresowego odczuwali potrzebę wyjazdów do kurortu bez konieczności wyjeżdżania za granicę zaboru rosyjskiego. Ojców był jednym z najdalej wysuniętych miejsc tego zaboru, w dodatku słynącym z urody i ówczesnej turystyki. Nic więc dziwnego, że stanowiło to impuls do rozwoju uzdrowiska, które w szczytowym okresie, czyli w latach międzywojennych, przyjmowało ok. 20 tysięcy kuracjuszy rocznie. Ojców był uważany za miejsce idealne do leczenia szczególnie ludzi chorych na „ogólną drażliwość” i „wyrzuty skórne”.
„Wśród wdychania bowiem powietrza doliny Ojcowa czujemy się swobodni i wewnętrznie uspokojeni (…). Oddychanie i ruchy serca odbywają się tutaj daleko spokojniej i regularnie, a gdy balsamiczne wyziewy bogatej Ojcowa roślinności w przyjemny sposób pobudzają nasze nerwy, przejmuje nas całych równocześnie miłe i ożywcze ciepło, przywodząc nam na myśl przyjemne uczucie, jakiego doświadczamy w letniej kąpieli” (prof. Józef Dietl – lekarz, polityk, rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego i prezydent Krakowa).
Ojcowski Park Narodowy jest najmniejszym z polskich parków (ma nieco ponad 21 km kw. powierzchni). Został utworzony w 1956 roku, choć starania o ochronę tego obszaru czyniono już w XIX wieku. Park obejmuje głównie obszary malowniczej Doliny Prądnika, w tym liczne formacje imponujących skał wapiennych, obszarów leśnych, łąk, jaskiń. W związku z utworzeniem w województwie krakowskim Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych ustanowiono wokół Ojcowskiego Parku Narodowego strefę ochronną o powierzchni prawie 7000 ha.
Ojcowskie skały wapienne powstały z nagromadzenia ogromnej ilości szczątków organizmów, które żyły w morzu jurajskim ok. 150 mln lat temu. Z reguły są one białe, jasnożółte lub jasnoszare.
Pod koniec trzeciorzędu (pliocen od 5,33 do 2,58 mln lat temu) wskutek silnej erozji wykształciła się obecna sieć rzeczna; wody płynące z północy na południe wycięły doliny o charakterze głębokich jarów. Wyloty kilku dolinek mają charakterystyczne bramy skalne. Równocześnie z rozwojem dolin, w wyniku działalności krasowej wód podziemnych, powstały liczne jaskinie.
Pierwsi mieszkańcy Doliny Prądnika
Naturalne obiekty mieszkalne w postaci jaskiń i schronisk skalnych, obfity surowiec krzemienny oraz urozmaicona rzeźba terenu, stwarzały dogodne warunki do powstawania osad ludzkich. Pierwsze ślady obecności człowieka w Dolinie Prądnika występują już w paleolicie (starsza epoka kamienia). Najstarsze znalezisko archeologiczne z Jaskini Ciemnej datowane jest na schyłek zlodowacenia środkowopolskiego (120–115 tys. lat p.n.e.). Najprawdopodobniej przebywała tu gromada myśliwych polująca na żyjące wówczas zwierzęta. Znaleziska te uznawane są za jedne z najstarszych w Europie.
Kolejna grupa znalezisk datowana jest na ok. 70–54 tys. lat p.n.e. Żyły tu gromady ludzi liczące ok. 20 osób, które prowadziły gospodarkę zbieracko-łowiecką. Wykorzystując urwiska skalne, organizowano polowania (głównie na tury, renifery i mamuty), a pozyskany pokarm zwierzęcy uzupełniano zbieraniem płodów roślinnych. Bronią myśliwską był drewniany oszczep, a niekiedy wapienne kule (bolasy), którym kolisty kształt nadawano przez obtłukiwanie.
Liczniejsze ślady osadnictwa społeczności ludzkich w okolicach Ojcowa związane są też z neolitem (młodsza epoka kamienia, ok. 5,5–2,2 tys. lat p.n.e.). Z epoką tą wiąże się kopalniana eksploatacja krzemienia, przypadająca na początkowy okres gospodarki rolniczo-hodowlanej.Odkryte kopalnie i pracownie krzemieniarskie w okolicach Ojcowa, Sąspowa i Bębła dostarczyły bogatego materiału archeologicznego. Ojcowskie jaskinie służyły za czasowe schronienie przybyszom, zwłaszcza grupom „górników” przybywających po krzemień z oddalonych osad, m.in. z doliny Wisły pod Krakowem. Krzemień z okolic Ojcowa znany jest w tej epoce na terenie Moraw, Słowacji i Węgier.
Ścieżki i trasy: W Dolinie Prądnika wytyczono dwie ścieżki edukacyjne: prowadzącą do Jaskini Łokietka ścieżkę „Chełmowa Góra” oraz „Jaskinia Ciemna–Góra Okopy”. W Ojcowskim Parku Narodowym znajdują się ponadto dwie inne trasy: w Dolinie Sąspowskiej oraz w Parku Zamkowym, przy Centrum Edukacyjno-Muzealnym.
Szlaki turystyczne: Przez Ojcowski Park Narodowy przebiega kilka szlaków turystycznych o łącznej długości 46,6 km.
Do wielu atrakcji tego rejonu można między innymi zaliczyć: chatkę pustelnika w skałce Sukiennice, Źródło Miłości, Źródło św. Jana, wille Pod Koroną, skałkę Igła Deotymy i plantację brzozy ojcowskiej, ruiny Zamku Kazimierzowskiego w Ojcowie, kaplicę Na Wodzie, Grodzisko – kościół i pustelnie bł. Salomei na skale Długiej, Maczugę Herkulesa, Zamek w Pieskowej Skale, skały Bramy Krakowskiej, Dolinę Sąspowską, obszar ochrony ścisłej Wąwóz Jamki, Park Zamkowy z dawnymi hotelami: Pod Łokietkiem i Pod Kazimierzem. Więcej na stronie parku:www. ojcowskiparknarodowy.pl