Wiąz - To drzewo potrafi... leczyć!
Wiąz – rodzaj drzew, rzadziej krzewów z rodziny wiązowatych, obejmujący co najmniej 40 gatunków. Występują w strefie umiarkowanej półkuli północnej. Ich najważniejszymi cechami rozpoznawczymi są asymetryczne u podstawy liście oraz owoce w postaci małych i płaskich, dyskowato oskrzydlonych orzeszków. Wiązy są ważnymi drzewami leśnymi.
Gatunki dziko rosnące w Polsce: wiąz górski (brzost), wiąz polny (pospolity), wiąz szypułkowy (limak). Wiąz polny występuje w Polsce rzadziej niż pozostałe dwa gatunki.
Wiąz górski najwyższy, najbardziej okazały i najdłużej żyjący z rodzimych wiązów. Wyróżnia się m.in. dużymi, często trójwierzchołkowymi liśćmi. Obok pokroju i liści, także skrzydlaki wiązu górskiego są wyraźnie większe niż u pozostałych rodzimych wiązów. Na otwartej przestrzeni drzewo zaczyna owocować w wieku 30-40 lat, w zwartym drzewostanie - pomiędzy 50 a 60 rokiem życia. Obfite lata nasienne przypadają co rok lub co dwa lata. Gatunek bardzo podatny na grafiozę.
Wiąz polny z grubym pniem i wysoko wysklepioną, zaokrągloną u góry koroną posiada asymetryczne, skośnie klinowate u podstawy liście oraz owoce w postaci skrzydlaków. Na otwartej przestrzeni drzewo zaczyna owocować w wieku 15-20 lat, w zwartym drzewostanie - pomiędzy 30 a 40 rokiem życia. Obfite lata nasienne przypadają co 2-3 lata. Wiąz polny był niegdyś pospolitym drzewem, sadzonym często jako parkowe i alejowe, ale też dostarczającym cennego drewna. Obecnie gatunek ten jest coraz rzadszy.
Wiąz szypułkowy to wysokie i okazałe drzewo liściaste łatwo rozpoznać nawet z daleka po jego bardzo charakterystycznych przyporach korzeniowych, występujących zwykle u podstawy pnia starych osobników. Dodatkowo pień jest często pokryty licznymi odroślami, a czasami wyrastają też na nim bulwowate narośla. Wraz z potężnymi, nieregularnie powykrzywianymi konarami i popielatoszarą korą, wszystko to tworzy zwłaszcza kiedy zapada zmrok specyficzną aurę starego i tajemniczego drzewa.
W XVIII i XIX w. wiązy były jednymi z najpopularniejszych drzew ozdobnych w Europie. Sadzono je zwłaszcza wzdłuż ulic, do czego nadawały się dobrze ze względu na szybki wzrost, dużą różnorodność form a także zdolność opierania się silnym wiatrom. W 1919 r. pojawiła się naczyniowa choroba wiązów, zwana też holenderską chorobą wiązów. W ciągu bardzo krótkiego czasu wyginęła ponad połowa populacji europejskich wiązów! Choroba nawracała kilka razy. Największe spustoszenia spowodowała pod koniec lat 60. ubiegłego stulecia, kiedy to europejskie wiązy stanęły w obliczu całkowitego wyginięcia.
Na szczęście plagę udało się w końcu opanować, głównie poprzez wyhodowanie odmian odpornych na grzyba wywołującego DED. Dzięki temu ostatnio, choć bardzo powoli, to jednak obserwuje się systematyczny wzrost populacji wiązów w Europie, a nawet można powiedzieć, że drzewa te przeżywają pewien renesans.
W Europie sadzone głównie jako drzewa przydrożne i parkowe (w Holandii są to jedne z najpopularniejszych drzew stosowanych do obsadzania ulic, w Anglii natomiast - kształtujących krajobraz), także dostarczające drewna. Poza odmianami ozdobnymi raczej nie wyróżniają się. Zastosowanie wielu gatunków istotnie ogranicza wspomniana wyżej, szeroko rozpowszechniona pandemiczna choroba - grafioza.
Szerokoeliptyczne liście wiązu szypułkowego posiadają bardzo mocno asymetryczną nasadę oraz krótki ogonek (3-6mm). Po dojrzeniu są one z góry matowo (ciemno)zielone i dość gładkie.
Odwrotnie jajowate liście wiązu górskiego są większe niż u szypułkowego i polnego. Najbardziej jednak wyróżniają się posiadaniem dwóch bocznych wierzchołków oraz wyjątkową szorstkością (przypominają papier ścierny). Bardziej wydłużone i nieco słabiej asymetryczne niż w przypadku wiązu szypułkowego liście wiązu polnego posiadają zazwyczaj jednostronnie skośnie klinowatą nasadę a ich znacznie dłuższy ogonek osiąga 1-1.5cm.
Wiązy, wraz z topolami i wierzbami, należą do najwcześniej owocujących drzew. Nasiona wiązów mają stosunkowo niską zdolność kiełkowania, a co więcej, zachowują ją tylko przez kilka dni, dlatego drzewa te rozmnaża się głównie ze zdrewniałych sadzonek.
Właściwości lecznicze drzewa
Wiąz wykorzystywany jest do leczenia stanów zapalnych nerek i pęcherza moczowego oraz cewki moczowej, działa również przeciwzapalnie. Pomaga leczyć stany zapalne w obrębie jamy ustnej i gardła, anginę, problemy trawienne, stany zapalne żołądka i jelit. Korzystnie działają również na stany zapalne zlokalizowane w obrębie miejsc intymnych, czyli macicy, jajników i gruczołu krokowego u mężczyzn (usprawnia oddawanie moczu). Surowce wiązu pomagają również w szybszej regeneracji skóry, ponieważ przyspieszają regenerację tkanki. Kora i gałązki rośliny wykorzystywane są do leczenia stanów zapalnych dróg oddechowych, przede wszystkim łagodzą uporczywy kaszel. Oczyszczające właściwości wiązu umożliwiają przygotowanie leczniczych kąpieli, dzięki którym można pozbyć się wyprysków i innych krost na skórze. Ma działanie przeciwgorączkowe oraz przeciwbólowe.
Drewno wiązów jest ciężkie i twarde, odporne na gnicie. Używane jest w meblarstwie, a także do budowy łodzi. Niektóre gatunki są uprawiane jako rośliny ozdobne w parkach lub w uprawie skarlającej (bonsai) jako rośliny pokojowe. Drewno wiązów posiada jasnożółty lub szarożółty biel oraz (żółto)brunatną twardziel; jest ciężkie i twarde, odporne na gnicie. Cechuje się wyjątkową wytrzymałością, zwłaszcza na ściskanie i uderzenia. W przeszłości było używane do wyrobu elementów narażonych na szczególnie duże obciążenia, takich jak belki budowli, koła powozów itp.
Obecnie jest dość mało znane i stosowane w przerobie, co wynika z niewielkiego udziału wiązów w składzie drzewostanów (a udział ten ciągle maleje wskutek podatności wiązów na choroby). Używa się je m.in. w meblarstwie (np. dekoracyjne forniry), do wyrobu parkietów oraz do budowy łodzi. Wartość drewna zależy od gatunku; za najcenniejsze uważa się drewno wiązu polnego, za najmniej wartościowe - wiązu szypułkowego (limaka). W czasach wielkiego głodu mączkę z drewna wiązów dodawano do ciasta przy wypieku chleba.
Wiąz szypułkowy
Najgrubszy i prawdopodobnie najstarszy wiąz szypułkowy, zarówno w Polsce, jak i w Europie rośnie w Komorowie, w gminie Gubin – to Wiąz Wiedźmin, o obwodzie 930 cm (w 2011 r.). Warto zaznaczyć, że w tej samej gminie, w Węglinach rośnie drugi najgrubszy wiąz szypułkowy w kraju, okaz o obwodzie 840 cm (w 2015).
Wiąz górski
Najokazalsze niegdyś osobniki nie przetrwały holenderskiej choroby wiązów, to między innymi okaz z Iwli w powiecie krośnieńskim, zwany Beskidnikiem który osiągnął ponad 620 cm obwodu oraz około 40 m wysokości. Obecnie najokazalszy jest wiąz z Suchej Beskidzkiej, mający w 2016 r. 270 lat – to brzost Sobieskiego, o obwodzie 528 cm (w 2014 r.).
Grubsze wiązy górskie notuje się w Wielkiej Brytanii i Niemczech – gdzie rośnie najgrubszy okaz w Europie, drzewo o obwodzie ok. 975 cm (w 2015 r.), w miejscowości Gülitz, w Brandenburgii.
Prawdopodobnie najokazalszy w historii okaz rósł w Anglii jeszcze w XVII wieku – zmierzony w 1636 roku miał 1539 cm obwodu oraz 37 m wysokości.
Źródło: niezalezna.pl
