Przyroda na wyciągnięcie ręki: Co wiesz o srokoszu?
Srokosz (dzierzba srokosz) to gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny dzierzb. Część populacji wędrowna. Zamieszkuje północne i środkowe regiony Eurazji; populacje wędrowne zimują na południe od miejsc gniazdowania. Nie jest zagrożony wyginięciem.
W Polsce w sezonie lęgowym srokosze odnotowywano niemal w całym kraju. Zimą gniazdujące w Polsce srokosze przenoszą się na zachód i na południe, zaś do kraju przylatują srokosze ze wschodu. Choć srokosze spotykane są na terenie całej Polski, mniej liczne są w górach, na północnym wschodzie, południowym wschodzie i w centrum kraju.
Srokosze mierzą około 24–25 cm, ich masa ciała wynosi 48–81 g. Mają czarno-szaro-białe upierzenie, nieco zmienne w zależności od podgatunku. Charakterystycznym jego elementem jest czarny pasek, ciągnący się od kantarka po pokrywy uszne. Wyróżnia się około 6 podgatunków. Środowiskiem ich życia są obszary o rzadkiej i niewysokiej roślinności, zależnie od miejsca występowania mogą to być świetliste lasy w strefie tajgi, mokradła, krawędzie lasów, obszary rolnicze.
W miejscach ich występowania muszą znajdować się odpowiednie wysoko położone punkty, z których srokosze mogą wypatrywać zdobyczy. Żywią się różnorodnym pokarmem, od owadów, naziemnych kręgowców. niestrawione resztki wydalają w wypluwkach.
W Polsce srokosze gniazdują na obszarach rolniczych o tradycyjnym sposobie użytkowania, z łąkami i pastwiskami, miedzami i szpalerami drzew. Badania prowadzone w zachodniej Polsce wykazały, że srokosze preferują obszary rolnicze z połaciami rdzennej roślinności; unikają tych całkowicie zdominowanych przez pastwiska, najprawdopodobniej ze względu na brak miejsc do gniazdowania. Gniazdują na obszarach płaskich lub lekko pofałdowanych, z dostateczną ilością drzew lub struktur zbudowanych przez człowieka, które traktują jako czatownie; mogą to być na przykład obumarłe wierzchołki drzew, linie wysokiego napięcia, ambony myśliwskie, kołki, i podobne wysoko położone punkty.
Lot srokosza jest stosunkowo powolny, wyraźnie falisty (po czym można odróżnić srokosza od dzierzby czarnoczelnej). Podczas poszukiwania pożywienia srokosze niekiedy zawisają w powietrzu, przybierając niemal pionową postawę.
Wyróżniono dwa typy pieśni srokosza; pierwszy, częstszy, można usłyszeć od października do marca-kwietnia. Obejmuje jeden lub dwa dźwięki, powtarzane w krótkich frazach trrr-turit-trrr-turit... Poszczególne jej dźwięki mogą być głosami kontaktowymi. Drugi typ pieśni usłyszeć można podczas zalotów, kiedy samiec przebywa w obecności samicy. Jest ona stosunkowo melodyjna, słabo słyszalna, składa się ze szczebiotu przeplatanego ostrymi dźwiękami i naśladowanymi głosami innych ptaków. Typowym zawołaniem srokosza jest niski, przeciągnięty gwizd, brzmiący jak priii albo triii; niesie się daleko, wskazując na obecność ptaka tego gatunku. Wydają również z siebie nieprzyjemny dla człowieka głos, podobny do głosu sójki; odzywają się w ten sposób, gdy młode przebywają poza gniazdem i ich spokój zostanie w jakiś sposób naruszony. Jeśli do gniazda zbliża się potencjalny drapieżnik, np. sroka, srokosze odzywają się terkoczącym głosem.
Srokosze wypatrują zdobyczy najczęściej siedząc na czatowni, od 1 do 15 m nad ziemią (najchętniej 2–5 m). Co kilka minut zmieniają miejsce czatowania. Ptaki w okresie zimowym spędzały na jednej czatowni przeciętnie 8,6 minuty. Niekiedy patrolują otwarte tereny, takie jak kamieniste nieużytki czy zaorane pola. Srokosze w przeciwieństwie do gąsiorka zazwyczaj nie zjadają piskląt. Podstawę diety srokosza stanowią jednak norniki. Liczebnie w pokarmie srokosza dominują owady, zarówno te duże, jak i mniejsze.
W razie niedoboru norników dzierzby te mogą zastępować je innymi ssakami. W sezonie zimowym może zwiększyć się udział ptaków w diecie, podobnie jak i w sezonie rozrodczym, kiedy dostępne są niedoświadczone młode ptaki. Wśród zjadanych ptaków dominują te niewielkie, jak mysikróliki, sikory, świergotki, trznadle, wróble, skowronki i zięby. Rzadziej są to ptaki dorównujące masą samemu srokoszowi, jak drozdy. Najczęściej zjadane są ptaki młode i niedoświadczone, chore albo wyczerpane wędrówką. Sporadycznie srokosze uzupełniają dietę owocami porzeczek, śliwy tarniny i dzikiej róży. Zimą obserwowano zjadanie owoców głogu i śnieguliczki białej.
Niewielkie stawonogi są połykane przez srokosze w całości lub dostarczane młodym. Większe zabiera do miejsca ich spożycia lub nakłuwa w spiżarniach. Mieszczą się one 0,5–1,5 m nad ziemią, wyjątkowo na ziemi lub w koronach drzew (gdy są nadmiernie niepokojone). Najczęściej zawieszają zdobycz na kikucie gałęzi, sęku, końcu gałązki, w miejscu złamania, na odstającej korze, kolcu, cierniu czy drucianym płocie. Bardzo rzadko zdobycz bywa nie nabijana, ale wciskana w jakieś zagłębienie. Dotyczy to pokarmu nienadającego się do nabicia, np. ślimaków z muszlami.
W porównaniu do dzierzby gąsiorka, u srokoszy – ze względu na brak dymorfizmu płciowego – trudniej wskazać cechy pożądane przez samicę. Możliwe, że w doborze partnera kierują się intensywnością i rozmiarami ciemnych elementów upierzenia głowy i ogona, które świadczą o zdrowiu samca i lepiej rozwijają się u ptaków mniej zapasożyconych. Samce w okresie lęgowym wieszają swoje zdobycze w widocznych miejscach, co ma wskazywać na ich zdolności łowieckie i zasobność terytoriów. Podobnie jak pozostałe dzierzby, srokosze podczas zalotów karmią swoje partnerki.
Pora składania jaj różni się w zależności od szerokości geograficznej; w Europie zwykle przypada na okres od marca do początku czerwca. W Polsce srokosze zaczynają lęgi najwcześniej spośród krajowych dzierzb; niekiedy rozpoczynają wysiadywanie już w połowie kwietnia. W części Finlandii, Niemiec i wschodniej Francji srokosze często zakładają swe gniazda blisko gniazd kwiczołów możliwe, że zapewnia im to lepszą ochronę przed drapieżnikami.
Gniazdo budują obydwa ptaki z pary. Jest to luźna struktura utworzona z gałęzi, traw, korzeni i sznurków, wyściełana korzonkami, piórami i sierścią. Badana była zależność między badaniami nad gniazdami srokoszy a późniejszym położeniem gniazda. Ptaki nadmiernie niepokojone przez badaczy kolejne gniazda budują wyżej i w bardziej niedostępnych miejscach.
Samica znosi zwykle 6–7 jaj, barwa tła na skorupce waha się od szarawej po płową; na niej występują oliwkowe i fioletowoszare plamki. Podczas wysiadywania samce karmią samice; celem znalezienia pokarmu przebywają wtedy do 3 km dziennie. Inkubacja trwa 15–16 dni. Młode pozostają w gnieździe około 3 tygodni. Po jego opuszczeniu są dokarmiane przez rodziców jeszcze 2–3 tygodnie; później muszą zdobywać pokarm same, rodzice tolerują je jednak na swoim terytorium.
W Polsce większość badań nad dzierzbami (w tym srokoszem) odbywa się na zachodzie kraju. Od 1997 corocznie prowadzone jest wyszukiwane są gniazda i obliczany jest sukces lęgowy. Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową.
Źródło: niezalezna.pl
