Przyroda na wyciągnięcie ręki: Co wiesz o... kawce?
Kawka to gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny krukowatych. Zamieszkuje Eurazję i północną Afrykę. W Polsce średnio liczny ptak lęgowy niżu. Lokalnie może być liczny. Zimą przylatują wielkie stada ptaków z północy i wschodu, tworzą z gawronami stada, z którymi wspólnie nocują.
Ptak wielkości gołębia. Masa ciała ok. 136–265 g. Obie płci ubarwione jednakowo. Upierzenie czarne, a boki szyi, głowy i karku łupkowoszare. Na głowie czarna „czapka”. U ptaków młodych tęczówki są brązowawe, u dorosłych zmieniają barwę na srebrzysto-błękitną. Młode ptaki głowę mają ciemniejszą – im starszy jest osobnik tym wyraźniej widać jaśniejsze boki głowy.
Kawki pierwotnie zamieszkiwały skupiska starych, dziuplastych drzew i szczelin skalnych, w których się lęgły. W Europie zaczęły przysposabiać się do środowisk miejskich po II wojnie światowej, kiedy to wskutek bombardowań miasta miejscami zamieniły się w rumowiska skalne, dobre miejsca do gniazdowania. Kawki nauczyły się również korzystać z pokarmu, jaki dostarcza im człowiek.
Jest ptakiem towarzyskim, zazwyczaj tworzy niewielkie stada. Zimą łączą się one w większe, bardzo często z gawronami. Mimo to cały rok zachowują więź partnerską i w lecącym stadzie łatwo można wyróżnić pary trzymające się blisko siebie. Do zachowań towarzyskich należy odruchowy atak na potencjalnego drapieżnika. Wrodzony mechanizm wyzwalający uruchamiany jest na widok szamoczącego się osobnika. Jest on na tyle niedokładny, że może zostać wywołany również na widok machania czarną szmatką, a jednocześnie nie jest wywoływany przez widok nieopierzonego pisklęcia branego do ręki. Jeżeli mechanizm ten zostaje wywoływany u danego osobnika kilka razy przez tego samego potencjalnego drapieżnika, zapamiętuje on go i przejawia agresję, przynajmniej dźwiękową, na sam jego widok. Agresja ta udziela się innym osobnikom i w ten sposób informacja o potencjalnym drapieżniku przekazywana jest reszcie stada, także międzypokoleniowo.
Osobniki ze stada włączają się również w grupową obronę zaatakowanego pobratymca, co ma miejsce np. w czasie lęgów. Czynnikiem wyzwalającym jest odpowiedni głos atakowanego (opisywany jako „jüp”), który przejmują pozostali członkowie stada. Gdy napastnikiem była inna kawka, jej również udziela się ogólny nastrój, co w końcu wygasza agresję. Odnotowane są również przypadki oswojenia kawek. Wówczas zachowania towarzyskie przenoszą one na ludzi.
W stadach kawek panuje ścisła hierarchia. Dotyczy ona również łączenia się tych ptaków w pary. Samiec mający np. numer 10. w hierarchii stada kojarzy się z partnerką również zajmującą miejsce dziesiąte. W przypadku zmiany kolejności hierarchicznej kawek w strukturze stada zmianie ulegają również związki kawek. Przykładowo, jeżeli jeden z partnerów awansuje w stadzie, zawiera nowy związek z kawką, która poprzednio w strukturze stada znajdowała się od niego o jedną pozycję wyżej.
Miejsce w hierarchii wyrażane jest postawą – imponującą (wyciągnięta szyja z podniesioną głową i napiętym karkiem oraz piórami położonymi po sobie) lub wycofaną. Postawa grożąca przypomina gotowość do wzniesienia się (i zaatakowania z góry) – ciało jest wyciągnięte, a pióra położone po sobie. Taka postawa występuje zwykle podczas rozgrywek hierarchicznych. Inna postawa grożąca polega na pozornym powiększeniu rozmiaru ciała (pochylenie się z wykrzywieniem szyi tworzącym garb, wykręcanie ogona w stronę przeciwnika) i prychaniu. Jest to postawa sygnalizująca gotowość obrony zajętego miejsca, i gdy przeciwnik w istocie nie jest zainteresowany jego zajęciem, nawet będąc wyżej w hierarchii, ustępuje.
Będąca w związku samica wobec swojego partnera przejawia postawę przypominającą zaproszenie do kopulacji – pochyla się i trzepocze skrzydłami i ogonem. Przeszeregowanie pozycji w hierarchii występuje rzadko. Interakcje, takie jak odpędzanie od jedzenia, zachodzą głównie między osobnikami o podobnej pozycji w hierarchii, a osobniki o bardzo wysokiej pozycji prawie ignorują te o bardzo niskiej. Zdarza się w związku z tym, że do sporu między osobnikami o niskiej pozycji, np. o miejsce gniazdowania, włącza się znacznie wyżej stojący w hierarchii osobnik, przepędzając osobnika o relatywnie wyższej pozycji, jednak sam nie potrzebuje i nie zajmuje tego miejsca, przez co wygrywa osobnik najsłabszy.
Młode kawki zostają „zaadoptowane” przez inne ptaki w kolonii, jeśli ich rodzice zginą. Młody osobnik przejmuje po rodzicach pozycję w stadzie. Nieodpowiedzialne i nieuzasadnione zabieranie od rodziców kawek uznanych za „opuszczone” (podczas gdy te oczekują na rodziców) sprawia, że kawki zostają odrzucone przez stado, któremu się je potem odda, lub zajmują najniższą hierarchię w stadzie.
W okresie lęgowym podstawę diety stanowią owady i ich larwy, okazjonalnie drobne gryzonie, ślimaki, jagody. W zimie kawki wiejskie jedzą głównie ziarno zbóż, miejskie wszystkożerne, co znajdą. W okresie lęgów kawki bywają szkodliwe, wybierając jaja lub pisklęta drobnych ptaków śpiewających. Kawki produkują wypluwki. Długość kawczej wypluwki waha się między 25 mm a 30 mm, a średnica wynosi od 10 do 15 mm. Wypluwki są małe i wydłużone, zwarte, ale nie gęste. Często zawierają wyłącznie resztki roślinne, lecz można znaleźć również resztki kości.
Wiązanie się w pary następuje wiosną, rok przed osiągnięciem dojrzałości płciowej. Zaloty samca polegają na eksponowaniu postawy imponującej, a także utarczek z innymi samcami, nawet stojącymi wyżej w hierarchii. Zajmuje on potencjalną jamkę lęgową i wabi partnerkę wołaniem opisywanym jako „cik, cik, cik”. Na tym etapie miejsce lęgowe jest jedynie symboliczne, nierzadko zbyt małe, żeby umieścić w nim gniazdo. Wzajemnie zainteresowana sobą para utrzymuje kontakt wzrokowy. Samica wyraża gotowość do wejścia w związek postawą przypominającą zaproszenie do kopulacji, choć na tym etapie do niej nie dochodzi.
Ptak gnieździ się w koloniach. Typowe gniazdo to duże, chaotyczne zbiorowisko gałęzi, jednak materiały na gniazdo bywają bardzo różnorodne. Pierwotnie gniazda mieściły się w dziuplach i szczelinach skał, później kawki zaczęły gniazdować w szczelinach budynków, przewodach kominowych i wentylacyjnych. Z braku innych miejsc kawki mogą zaadaptować stare gniazdo gawronów. Znane są również kolonie w wapiennych brzegach Wisły albo na zboczach wyrobisk kopalnianych. Korzysta także ze skrzynek lęgowych.
4–7 jaj składa w środku kwietnia. Wysiadywanie trwa przeciętnie 18 dni, wysiaduje tylko samica. Samiec nocuje poza gniazdem, ale za dnia karmi swoją partnerkę. Przez 30–35 dni pisklęta są karmione przez rodziców, potem opuszczają gniazdo i są karmione przez rodziców jeszcze 4 tygodnie.
IUCN uznaje kawkę za gatunek najmniejszej troski nieprzerwanie od 1988 (stan w 2016). Szacunkowy zasięg tego gatunku to 15,6 mln km². Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ochroną gatunkową ścisłą.
Niekiedy kawki zakładają gniazda w kominach i wylotach wentylacyjnych – zapobieganie polega na osłanianiu otworów siatką. W celu stworzenia nowego miejsca lęgowego dla kawek można zbudować budkę. Skrzynka lęgowa przeznaczona dla tych krukowatych powinna mieć dno w formie kwadratu o boku 19 cm, wysoką na 40 cm ściankę przednią i wysoką na 43 cm ściankę tylną, otwór wejściowy o średnicy 8–8,5 cm i być zbudowana z deski grubej na około 2,5 cm.
Źródło: niezalezna.pl
