Rok 2018 w księgarniach historycznych
Monografie, syntezy, albumy, biografie, wspomnienia związane z setną rocznicą odzyskania niepodległości – zdominowały rynek książki historycznej w mijającym roku. Czytelnicy otrzymali również wiele wydawnictw źródłowych. Świadectwem ogromnego zainteresowania publikacjami związanymi z setną rocznicą odbudowy państwowości są wyniki tegorocznego konkursu Książka Historyczna Roku. Nagrodę jury w kategorii „Najlepsza książka popularnonaukowa” otrzymał prof. Andrzej Chwalba za „Wielką wojnę Polaków”.
Prof. Andrzej Chwalba opublikował w tym roku również monografię dziejów Legionów Polskich. Książka wydana przez Wydawnictwo Literackie zawiera nie tylko zarys losów Legionów w latach 1914–1918, lecz i drugą część, w której autor opowiada „o werbunku, wyposażeniu, wizerunku społecznym legionistów, o sporach między brygadami, o posłudze medycznej oraz duchowej”. Całość stanowi pełny opis politycznych i wojskowych dziejów Legionów, ich żołnierzy oraz funkcjonowania oddziałów legionowych. Wydawnictwo Literackie wydało też powieść Tomasza Łysiaka „Sybir. Zesłanie Józefa P.”. To opowieść o dwudziestoletnim Piłsudskim, który nieświadomie pomaga zamachowcowi przygotowującemu spisek na życie cara. Zostaje aresztowany i przewieziony do więzienia w Petersburgu. 1 maja 1887 roku zapada straszliwy wyrok – pięcioletnie zesłanie w głąb Rosji. Rozpoczyna się niebezpieczna podróż przyszłego Marszałka przez syberyjskie „więzienie bez dachu”. Tajemniczym narratorem jest rosyjski urzędnik, który zafascynowany postacią Naczelnika szczegółowo odtwarza jego rosyjską tułaczkę i plastycznie portretuje napotkane przez niego postacie, zarówno historyczne, jak i fikcyjne: polskich powstańców, wojskowych, poetów, szamanów, a także pierwszą wielką miłość Marszałka.
Wśród wydawnictw źródłowych dominowały publikacje związane z ojcami niepodległości. W konkursie Książka Historyczna Roku za „najlepsze wydawnictwo źródłowe poświęcone historii Polski i Polaków w XX wieku” jury uznało książkę Mariusza Korzeniowskiego, Krzysztofa Latawca i Dariusza Tarasiuka „Uchodźstwo Polskie w Rosji w latach I wojny światowej w świetle dokumentów” wydaną przez Wydawnictwo UMCS. W konkursie wyróżniono też wydane przez Muzeum Historii Polski w serii „100-lecie niepodległości. Wspomnienia i pamiętniki” „Moje wspomnienia” Stanisława Wojciechowskiego. Drugi tom wspomnień, dotyczący wydarzeń lat 1919–1922, ukazał się po raz pierwszy. Do tej pory dostępne były jedynie jako manuskrypt w zbiorach Biblioteki Narodowej. Muzeum Historii Polski opublikowało również zbiór artykułów wybitnych polskich historyków: „Oblicza Niepodległej”.
Podsumowaniem obchodów niepodległości są także opublikowane przez Instytut Pamięci Narodowej organizowane przez Kancelarię Prezydenta RP debaty „Drogi do Niepodległej”. Ważnym elementem działalności wydawniczej IPN były też albumy poświęcone ojcom niepodległości. W serii tej ukazał się m.in. album Jolanty Mysiakowskiej-Muszyńskiej i Wojciecha Jerzego Muszyńskiego „Architekt wielkiej Polski. Roman Dmowski 1864–1939”. Publikacja zawiera łącznie ponad 400 zdjęć, rysunków, reprodukcji dokumentów i karykatur z epoki. W siedemdziesiątą rocznicę śmierci prymasa Augusta Hlonda IPN opublikował również poświęcony mu album zawierający 700 fotografii, w tym 400 dotąd niepublikowanych.
Pojawiło się także wiele publikacji edukacyjnych poświęconych okresowi odzyskiwania niepodległości. Nakładem Wydawnictwa Muchomor ukazał się „Alfabet Niepodległości” Anny Skowrońskiej. A – jak Arcyksiążę Ferdynand, C – jak Cud nad Wisłą, L – jak Legiony, K – jak Kasztanka, P – jak Paderewski, Piłsudski… – każda litera alfabetu przypisana postaci, wydarzeniu, sprawie związanym z polską niepodległością.
Pasjonatów dziejów podziemia antykomunistycznego przyciągały opublikowane po raz pierwszy w całości wspomnienia Władysława Kołacińskiego „Żbika” „Między młotem a swastyką”. Historii czynnej walki z okupacją poświęcona jest również książka autorstwa Wojciecha Königsberga „AK 75. Brawurowe akcje Armii Krajowej” wydana przez Znak Horyzont i wyróżniona w konkursie Książka Historyczna Roku. Wiele dyskusji wywołała książka „Ribbentrop-Beck. Czy pakt Polska-Niemcy był możliwy” Piotra Gursztyna. Praca publicysty i historyka jest polemiką z popularnymi w ostatnich latach twierdzeniami o możliwym sojuszu III Rzeszy i Polski.
Dużym uznaniem czytelników i recenzentów cieszyła się też dwutomowa monografia Witolda Bagieńskiego „Wywiad cywilny Polski Ludowej w latach 1945–1961”. W serii Ośrodka Karta „Świadectwa XX wieku” ukazał się czwarty tom monumentalnych wspomnień przedstawiciela litewskich krajowców, Michała Römera. W tej samej serii ukazał się wybór wspomnień, dzienników i listów profesor socjologii urodzonej w międzywojennym Wilnie, Hanny Świdy-Ziemby. Stanowi zapis procesu dojrzewania przedstawicielki pokolenia urodzonego w II RP, wychowanego w cieniu wojny, które w życie dorosłe wchodziło w okresie stalinizmu.
Wiosną 2018 r. IPN opublikował kluczowy dla poznania dziejów sprawy katyńskiej drugi tom serii „Mord w Lesie Katyńskim. Przesłuchania przed amerykańską komisją Maddena w latach 1951–1952”. Dokumenty zawierają zeznania m.in. Józefa Czapskiego, Ferdynanda Goetla, gen. Władysława Andersa, składane przed komisją podczas jej europejskiego etapu prac.
Sensacją wydawniczą roku 2018 okazało się odkrycie i opublikowanie przez prof. Wiesława Wydrę „Rozmowy mistrza Polikarpa ze Śmiercią”. Odnaleziona przez poznańskiego naukowca w niemieckiej bibliotece, drukowana w 1542 r. humorystyczna wersja tego utworu nosi tytuł „Śmierci z Mistrzem dwojakie gadania, książki wyborne ku polepszeniu żywota ludzkiego użyteczne, w których ukazuje srogości i gorzkość jej. Teraz nowo nieco przydano”. Liczy 916 wersów. Składa się z dwóch połączonych części: Rozmowy mistrza Polikarpa ze Śmiercią i opowieści-dialogu Śmierci z Kmotrem. Dotąd niepełny, liczący 498 wersów, tekst dzieła znany był jedynie z pochodzącego z ok. 1463 r. i zaginionego w czasie II wojny światowej rękopisu ze zbiorów Biblioteki Seminaryjnej w Płocku.
Źródło: dzieje.pl
